 <> | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|  | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 1 | Po zakończeniu kampanii wrześniowej 1939r. Naczelne Dowództwo Wojskowe Rzeszy, Oberkommando der Whermacht (OKW) wydało decyzję o utworzeniu na terenie Generalnego Gubernatorstwa 7 poligonów wojskowych. Między Wisłoką a Sanem założono: 1. Poligon Wehrmachtu "Południe" (TruppenÜbungsPlatz "Süd") głównie na terenie byłego powiatu tarnobrzeskiego, i częściowo byłych powiatów mieleckiego i kolbuszowskiego z siedzibą w Dębie. 2. Poligon lotnictwa (TruppenÜbungsPlatz der Luftwaffe) ukryty na mapach jako "Gmina Górno" (Gemeine Górno) leżący na terenie części byłych powiatów niżańskiego i kolbuszowskiego z lotniskiem w Jasionce (Rzeszów). 3. Poligon SS (SS TruppenÜbungsPlatz) oznaczony na mapie jako "Dobra SS, Obóz Puszczański" (SS Gutsbezirk Heidelager) z siedzibą dowództwa w Pustkowie.
W związku z decyzją o budowie poligonów na terenie GG, do Pustkowa coraz częściej przyjeżdżali wyżsi oficerowie. 15 kwietnia 1940r. przebywał generał Barckhausen który był inspektorem uzbrojenia Wehrmachtu. 20 czerwca odwiedził Pustków SS-Oberfuhrer Freicher von Schelle, późniejszy pierwszy komendant poligonu Heidelager. W lipcu przybył ponownie do Pustkowa aby przejąć ten teren pod zarząd SS, ponieważ prawdopodobnie w okresie maj, czerwiec zapadły decyzje o przydziale poligonów poszczególnym rodzajom wojsk. Pustków i okolice przydzielono Waffen-SS. 1 sierpnia 1940r. to data oficjalnego przejęcia Pustkowa (wraz z fabryką „Lignoza”) przez Waffen-SS. Ale jeszcze wcześniej bo 10 lipca SS przejęło wszystkie połączenia telefoniczne. Wszystkie rachunki za gaz, energię elektryczną itp. miały być regulowane przez Komendanturę. Już w lipcu 1940 r. zaczęto prowadzić pomiary w terenie i przygotowywać dokumentację pod budowę poligonu. Z początkiem sierpnia firmy, które były zainteresowane prowadzeniem robót dla SS przy nowo powstającym poligonie, zaczęły przysyłać swoich przedstawicieli. Rozpoczęto również werbowanie pracowników potrzebnych do pracy przy budowie. Werbowanie prowadzone było przez „Arbeitsamt” - Urząd Pracy.  Oficjalne ustalenie statusu prawnego trwało bardzo długo bo dopiero 25 sierpnia 1943 r. ukazuje się dokument mówiący o powstaniu obozu SS-TruppenUbungsPlatz „Heidelager”. Zarządzenie to potwierdziło tylko stan który istnieje już od końca 1940r. Poligon był terenem działania dwóch formacji SS: SS-Totenkopf i Waffen-SS oraz oddziałów policyjnych Schutzmann Schaft (SCHUMA). Utworzony w ten sposób plac ćwiczeń otrzymał początkowo nazwę SS TruppenÜbungsPlatz "Ostpolen", później jego nazwa zmieniała się, do jesieni 1941r. oznaczano go jako: SS Tr. Üb. Pl. "Pustków" następnie jako SS Tr. Üb. Pl. "Heidelager" a po tej dacie otrzymał nazwę SS Tr. Üb. Pl. "Debica" którą posiadał do końca istnienia placu. Jednak powracano do nazwy Heidelager. 
Na terenie poligonu powstały początkowo dwa, a później trzy główne, niezależne od siebie organa SS właściwe do kierowania różnymi sektorami działalności poligonu, a to: 1. Komenda poligonu placu ćwiczeń SS "Kommandantur des SS Truppen-Übungsplatz" do którego należało kierowanie działalnością wojskową oraz budową ściśle wojskowych urządzeń, jak strzelnice, bunkry i inne umocnienia obronne. 2. Kierownictwo budowlane SS "SS Bauleitung" przekształcone potem w główne kierownictwo budowy "SS Zentralbauleitung", do którego należało prowadzenie robót inwestycyjnych poza prowadzonymi przez komendę obozu. 3. Intendentura SS "SS Standortverwaltung", która zawiadywała sprawami gospodarczymi garnizonu.  26 czerwca 1940r centrala SS mianowała tymczasowy sztab poligonu w Pustkowie. Jego komendantem został SS oberführer Werner von Schele. Poza nim sztab składał się z jego adiutanta, dowódcy służby administracyjnej "Verwatugsführer", dwóch inżynierów mierniczych, i kilku sił pomocniczych. Był to zalążek przyszłej komendy poligonu. Początkowo robotami przy organizowaniu poligonu SS kierował bezpośrednio "SS Hauptamt Haushalt und Bauten" (Główny Urząd Budżetu i Budownictwa SS) który stał się częścią składową utworzonego później "SS Wirtschafts - Verwaltungs Haupt - Amt - WVHA" (Główny Urząd Administracyjno-Gospodarczy)  Z uwagi na rozmiary koniecznych do wykonania prac terenowych i rozpoczęcie funkcjonowania poligonu, sztab został przekształcony w komendę, którą stopniowo rozbudowywano. Na jej czele stał komendant poligonu. Od 26 czerwca 1940r do 29 sierpnia 1941r był nim Werner von Schele (zmarł po wojnie w RFN) , został jednak usunięty. Jego następcą został 1 września 1941r SS standartenführer Paul Nostiz (po wojnie zginął w wypadku samochodowym), który kierował poligonem do 15 czerwca 1942r. Tego dnia został usunięty ze stanowiska i bezterminowo urlopowany. Po nim komendę placu objął 16 czerwca 1942r SS oberführer Bernhardt Voss i sprawował do likwidacji placu w lecie 1944r. (W 1947r wyrokiem sądu w Pradze stracony za zbrodnie popełnione przez oddziały jemu podległe na terenie ówczesnej Czechosłowacji). Komendant kierował całą działalnością poligonu. Jego zastępca to - 1 a Offizier - które to stanowisko zajmowali kolejno: SS obersturmbannführer Fritz von Paris i SS obersturmbannführer Berndt von Stauben, był odpowiedzialny za stale kwaterujące na terenie poligony oddziały Waffen SS, przydzielał place ćwiczeń i strzelnice oddziałom Waffen SS, skierowanym na poligon i pełnił obowiązki szefa sztabu, a w czasie istnienia w Pustkowie obozu jeńców radzieckich był komendantem tego obozu.
Za broń, budowę i utrzymanie w dobrym stanie urządzeń militarnych (strzelnice), za obronę przeciwlotniczą i przeciwgazową oraz utrzymanie w należytym stanie dróg i mostów na terenie placu ćwiczeń odpowiedzialny był oddział "1b" komendy. Komendzie podlegały stacjonujące w Pustkowie stałe oddziały SS: kompania sztabowa, bataliony: strażniczy i budowlany, przeznaczone do pełnienia służby wartowniczej żandarmeria polowa SS, oddział łączności "Nachrichtenabteilung" oraz sztafeta samochodowa "Kraftfahrtstaffel"  Oddział "1b" komendy obozu prowadził na terenie poligonu m.in. roboty inwestycyjne typu wojskowego Jego kierownikami byli kolejno: od 26 czerwca 1940r. do kwietnia 1942r SS hauptsturmführer Blase, od kwietnia 1942 do początku 1944 SS hauptsturmführer Albrecht, zaś po jego odejściu na front od początku 1944 do końca lipca tegoż roku SS hauptsturmführer Hans Proschinski.
 Dla przeprowadzania robót i instalowania urządzeń nie służących bezpośrednio do celów wojskowych np. baraków, dróg itp. zostało utworzone w Pustkowie kierownictwo budowlane SS "SS Bauleitung", niezależne od komendy obozu. Z czasem zostało ono szeroko rozbudowane i dzieliło się na kilka oddziałów. Jego kierownictwo sprawowali kolejno: od listopada 1940 do czerwca 1941 Heidelberg, po nim kolejno Kraft, Pretschold i Thode.
Jesienią 1941 została w GG w zakresie budownictwa SS zorganizowana inspekcja budowlana SS "SS Bauinspektion", jako centralny organ budownictwa SS. W poszczególnych dystryktach przy urzędach dowódców SS i policji zostały powołane główne kierownictwa budowlane SS "SS Zentralbauleitung". W drodze wyjątku takie centralne kierownictwo budowlane SS zostało, z uwagi na rozmiar i znaczenie robót, powołano także w Pustkowie w miejsce "SS Bauleitung" SS Zentralbauleitung w Pustkowie samo nie mogło wykonać wszystkich obiektów, dlatego zawarło umowy z wieloma budowlanymi firmami niemieckimi, które pracowały w charakterze podwykonawców. Firmy te angażowały wolnych robotników z wysiedlonych wsi, bądź też korzystały z pracy więźniów obozu. Firmy zatrudnione przy budowach poligonu: Krause z Freystadt na Śląsku budowała betonowe drogi, Firma AKP (Aumman, Keller, Pichler) budowała urządzenia kanalizacyjne. Instalacje wodociągowe przeprowadzała firma Marschal z Berlina. Baraki budowały firmy Ernst Seibt z Lauban, Sandmann, Bachler, zaś roboty malarskie wykonywała firma AGM (Algemeine Gemeinscaft Malerhandwerk) z Berlina Firma Preisinger z Linzu budowała linie kolejki wąskotorowej, a także wywoziła drzewo z lasów w Hucisku i Leszczach. Firma Hennig z Mielca zbudowała wielką wyładownię materiałów przy stacji kolejowej Kochanówka. Oprócz nich pracowały firmy Kastel und Wenzel, Leist, Gotze, Continentale z Charlottenburga, Sane, Sauer i inne. 
Niemcy wykorzystali obiekty fabryczne i wybudowane przed wojną osiedle przyfabryczne, składające się z 13 dużych, dwurodzinnych willi i z kilku bloków mieszkalnych. Zajęli je esesmani z komendy poligonu.  Do wykonywania pracy przy budowie oraz utrzymywaniu poligonu, Niemcy potrzebowali wielu ludzi. Spora część to więźniowie, reszta to robotnicy oraz junacy z Baudienstu. Przybliżona liczba wszystkich robotników zatrudnionych przy budowie obozu wynosiła: przy pracach rolnych, ogrodniczych, np. w tzw. Liegenschaftach - około tysiąc osób; przy obsłudze obozu, w warsztatach, magazynach, przy pracach porządkowych i w zaopatrzeniu - około tysiąc dwieście osób; przy pracach budowlanych - około dwa tysiące osób.
Wymienione sektory poligonu musiały mieć bazę gospodarczą, umożliwiającą zakwaterowanie i wyżywienie żołnierzy oraz zaspokojenie innych potrzeb bytowych. Należało to do intendentury garnizonu "SS Standortverwaltung" w Pustkowie. Kierownictwo sprawowali kolejno: Gerstmayer, Salzbach i Glaser. W gestii kierownictwa leżały sprawy kwatermistrzowstwa, urządzeń gospodarczych, wodociągów i kanalizacji, magazynów, gospodarstw rolnych "Liegenschaftów" i zarządów lasów rosnących na terenie poligonów, a ponadto podlegała mu kasa garnizonu i płatnik.
Ludność zaczęto wysiedlać z terenów przyszłego poligonu już w połowie 1940r. Wysiedlonym rodzinom płacono odszkodowanie i dostarczano żywność raz w tygodniu. Była to kasza, czarna kawa itp. Domy wysiedleńców były palone lub rozbierane i przenoszone na osiedla robotnicze które były zlokalizowane m.in. w Woli Ocieckiej i Woli Domatkowskiej. Nadleśnictwo które za czasów przedwojennych było w Pustkowie, zostało przekształcone w "SS-Forstamt Heidelager" i przeniesione do Woli Ocieckiej. Nadleśniczym został SS hauptsturmfuhrer Marxsen
Na terenie poligonu oraz w pobliżu umieszczono trzy oddziały Służby Budowlanej "Baudienst": dwa w Pustkowie i jeden w Ostrowie. Do pracy w powstającym placu ćwiczeń wykorzystywano również najemnych pracowników polskich, przeważnie mieszkańców wysiedlonych i okolicznych wsi oraz junaków z Baudienstu. Teren Zakładów Sztucznych Erg. w Pustkowie został włączony w strukturę poligonu i na terenie zakładu umieszczono komendanturę. Maszyny zostały zdemontowane i wywiezione do Rzeszy. W willi dyrektora zakładów zamieszkał komendant placu. W latach osiemdziesiątych znajdowała się w niej szkoła podstawowa, dziś willa jest własnością prywatną.
Obok zakładu, przy drodze w stronę Ocieki wybudowano cztery okręgi betonowe tzw. ringi "Ringstraßen". Ring I był wybrukowany, po wojnie bruk został zdjęty przez ekipy demontujące materiał który nadawał się do odbudowy. Bruk ten (i nie tylko np. słupy oświetleniowe) miał być przeznaczony do odbudowy Warszawy, ale według plotki wybrukowano nim teren przed siedzibą PZPR w Rzeszowie. Po wojnie część ringu I została włączona w infrastrukturę dróg w Pustkowie. Pozostałe ringi (II, III i IV) były wykonane inną techniką mianowicie z płyt betonowych. Podobno do budowy używano suchego betonu który był wysypywany w szalunki, a potem ubijany (ręcznie!) aż wyszła z niego woda. Później szpary pomiędzy płytami (dylatacja) zalewano smołą której ślady można oglądać do dziś. Ring V znajdował się naprzeciwko stacji kolejowej Kochanówka, faktycznie był wybudowany jako pierwszy, ale później po wybudowaniu pozostałych ringów oznaczono go jako piąty. Znajdowały się tam zabudowania mieszkalne stałego personelu z obsługi poligonu. Kształtem i rozmiarami różnił się od pozostałych. 
Głównym zadaniem poligonu było oczywiście szkolenie nowo powstających jednostek bądź reorganizacja oddziałów które uzupełniały straty. Ale pomyślano również o rozrywce i odpoczynku dla żołnierzy. Mogli oni na przykład korzystać z kino-teatru który mógł pomieścić ponad 2500 osób, oglądali filmy wyświetlane codziennie na poszczególnych ringach. Liczba miejsc w kinie przypadająca dla każdego oddziału była ustalana wcześniej. Wydawana była gazetka garnizonowa „Der Rufer” w której informowano o różnych wydarzeniach kulturalnych w Heidelager. Np. drukowano krótkie formy literackie, humor, wiadomości sportowe itp. W gazetce można było znaleźć również repertuar filmowy, i na przykład w numerze z dnia 21 sierpnia 1943r. podano że na ringu 1 wyświetlano filmy: "Der Grosse Konig” i „Johannis Feuer”. Ten sam repertuar był wyświetlany na innych ringach ale w odwrotnej kolejności. Częste były na terenie placu ćwiczeń różnego rodzaju wystawy. W tym samym numerze "Der Rufer" czytamy, że na ringu II, w jednym z baraków zorganizowano wystawę fotograficzną, prezentującą zdjęcia z Koła Podbiegunowego i Sahary.  Przy bramie towarowej zakładów urządzono dom żołnierza "Soldatenheim", dziś w tym miejscu są garaże i dwa budynki, w jednym są magazyny zakładowe, a w drugim laboratorium szkoły chemicznej w Pustkowie. Na terenie dzisiejszych działek, na wysokości willi komendanta zlokalizowano oficerski dom żołnierza "Fuhrersheim". Często odbywały się tam uroczyste spotkania z ważniejszymi gośćmi odwiedzającymi Heidelager. Powstał również dom publiczny który został zlokalizowany z dala od ringów i baraków. Jako że budynek znajdował się w lesie nazwano go "Waldkaffe" (Leśna Kawiarnia). Znajdował się on niedaleko Królowej Góry i szkółki leśnej. Cały teren tego przybytku był ogrodzony, był strażnik który pilnował porządku, była też zatrudniona kucharka z obozu. Funkcja tego budynku jest dość ciekawa, ponieważ wszystko wskazuje na to że ten dom publiczny był przemyślany dla niegermańskich żołnierzy. Czyli Ukraińców, Estończyków i innych ze słowiańskich narodów. Nazwiska pań które tam pracowały wskazują właśnie na ich słowiańskie korzenie. Zdarzały się przypadki ucieczek z domów młodych dziewczyn z pobliskich wiosek do domu publicznego. W burdelu dbano o higienę i często panie szły do lekarza który znajdował się nie daleko szkoły. Dziś po budynku został tylko większy dołek oraz stawek który był basenem dla pań tam zatrudnionych.
Obóz Heidelager był otwarty w każdą niedzielę dla cywili którzy odwiedzali przebywających na szkoleniu żołnierzy. Na terenie obozu uprawiano sport, obóz posiadał urządzenia do rekreacji, np. boiska sportowe. Odwiedzający często przywozili ze sobą jedzenie i alkohol oraz wieści z frontu które nie były najlepsze. Miało to wpływ na morale żołnierzy, często zdarzały się dezercje.
Dla zapewnienia odpowiedniej ilości żywności dla załogi oraz dla przebywającego wojska na terenie poligonu, stworzono wielkie gospodarstwa rolne "Liegenschafty". W Pustkowie i Kochanówce pod kierownictwem esesmana Nachtigalla, w Tuszymie - Wagschala, Rzemieiu - Ludwiga Wawro, Niwiskach - Ludwiga Heissa, Nowej Wsi - Starcka i Schulza, Paszczynie i Przedborzu - ze zmieniającym się kierownictwem: Boholza, Soffnera, Kriegera oraz w Ostrowie i Borku Wielkim. Na terenie wsi Ocieka powstał system bunkrów. Koło kościoła na tzw. "Schussbahn I" stanęło 12 bunkrów, na równoległej "Schussbahn II" - 23 bunkry. Miały one charakter ćwiczebny, nie miały nic wspólnego z Blizną i poligonem V-2 jak to można czasem przeczytać. Wiele z nich było zamaskowanych, posiadało wymalowane okna na niebiesko, drzwi oraz zbudowaną atrapę dachu. Z daleka wyglądały jak zwykłe domy. Duży bunkier znajdujący się po lewej stronie drogi z Ostrowa do Ocieki służył do holowania makiet czołgów i pojazdów do których strzelano z artylerii w czasie ćwiczeń. Po wojnie saperzy wykorzystywali je do wysadzania niewypałów znajdowanych w okolicach.
Wybudowano również trzy strzelnice: dużą koło stacji kolejowej "Kochanówka" (wykorzystywana jeszcze kilkanaście lat temu przez Polskie Wojsko), drugą małokalibrową u stóp Królowej Góry, trzecią w lesie w stronę Paszczyny, w pobliżu leśniczówki. Zaczęto budowę czwartej w Ociece. Poza tym pozostały wały po jeszcze jednej strzelnicy we wsi Kochanówka, która była przeznaczona do nauki walki w budynkach.
28 września 1943 roku do Pustkowa i Blizny przyjechał H. Himmler, aby zorientować się w stanie prac przy budowie poligonu. Towarzyszyła mu świta wysokich oficerów SS, w tym na przykład doktor Ludwik Stumpfegger który w okresie późniejszym był osobistym lekarzem Hitlera. Głównym celem (ale z wiadomych względów tajnym) wizyty Himmlera w Pustkowie było odwiedzenie Blizny, powstającego ważnego ośrodka testowego nowych broni, ale oficjalnym powodem była wizytacja powstającego Estońskiego Legionu SS stacjonującego na ringu III. Himmler odwiedził komendanta w jego willi, później zajrzał do szkoły i pojechał na ring III. Dla rozrywki zorganizowano polowanie w lasach Ocieki.
Dr. Ludwik Stumpfegger. Ur. 11.07.1910r. w Monachium. Chirurg. 2 czerwca 1933r. wstąpił do SS (nr. 83668), a 1 maja 1935r. do NSDAP (nr. 3616119) Stumpfegger był w 1936 roku w medycznym zespole letnich igrzysk olimpijskich w Berlinie i zimowych w Garmisch-Partenkirchen. Był lekarzem w obozie Ravensbruck gdzie uczestniczył w eksperymentach medycznych na więźniarkach. Od 1944 roku był osobistym lekarzem Hitlera. Prawdopodobnie to on osobiście zaaplikował truciznę dzieciom Gebbelsa (minister propagandy III Rzeszy). Brał udział w paleniu zwłok Hitlera. Zginął 2 maja w Berlinie wraz z Bormannem (sekretarzem Hitlera) przy próbie ucieczki z okrążonego Berlina. W grudniu 1972 roku podczas prac budowlanych natrafiono na szczątki dwóch ludzi, Stumpfeggera i Bormanna. Na poligonie Heidelager szkolono bądź reorganizowano wiele oddziałów wchodzących w skład Waffen-SS. Jak podano wyżej w Pustkowie powstawał estoński legion SS. Poligon był ważnym miejscem również dla Ukraińskich jednostek, ponieważ obok batalionu SCHUMA 204 który pełnił rolę wartowniczą, powstawała ukraińska Dywizja „Galizien”. Początkowo w Heidelager utworzono SS-Ausbildungs-Batallion z.b.V (Sonder-Battalion zur Verfugung) szkolny batalion do zadań specjalnych („zadania specjalne” polegały na np. walce z partyzantami, pacyfikację wsi itp.). Chociaż przeznaczony był jako „batalion szkolny”, jednostka dowodzona przez SS-Sturmbannfuhrera Bernharda Bartelta składała się z kompanii sztabowej oraz z 12 szkolnych kompanii numerowanych od 1 do 12 (9 kompanii piechoty oraz 3 ciężkie kompanie piechoty), w przybliżeniu około 3600 ludzi, prawie pułk piechoty.   Szkolenia wojskowe polegały m.in na użycie ręcznej i lekkiej broni piechoty (karabiny, pistolety, granaty ręczne), oraz lekkie karabiny maszynowe, (dla ciężkich kompanii nr. 4, 8 i 12 szkolenie było rozszerzone do ciężkich broni i moździerzy 8.1 cm.). Szkolenie na bliskie odległości, walka w nocy, oraz użycie środków przeciwpancernych. Zachowanie się w czasie walki, orientacja w terenie (czytanie mapy i kompasu) atak i wycofywanie się, musztra i marsz polowy (30-40 km za każdym razem). Odbywały się również szkolenia teoretyczne np. wykłady na temat prawa. Do tego dochodziło dwie godziny tygodniowo szkolenia politycznego tzw. Weltanschauung przeprowadzane przez dowódcę kompanii. Różnice narodowościowe, polityczne i językowe prowadziły do częstych tarć pomiędzy Niemcami i Ukraińcami. W prawie każdym baraku zamieszkałym przez Ukraińców znajdował się Trójząb (Trident), narodowy symbol ukraiński, a obok znajdował się Lew . Przed barakiem zbudowano kamienne mozaiki przedstawiające narodowe znaki, które mocno irytowały niektórych Niemców. W niedzielę 29 sierpnia 1943r, członkowie SS-Ausb.Batll. z.b.V złożyli przysięgę. Naczelnik Wachter, komendant poligonu SS-Brigadefuhrer Voss, oraz członkowie Military Board, uczestniczyło wraz z cywilnymi gośćmi w przysiędze. Wszyscy zostali zabrani do „Feldgottesdienst” czyli czystą polanę leśną w okolicach Wielączy. Następnie odbyła się parada i wszystkie kompanie wkroczyły na plac oraz zformowały kwadrat którego kompanie zajęły trzy boki. W czwartym boku, twarzą do żołnierzy znajdowało się podium, przed którym ustawiono trzy moździerze, dwa ciężkie karabiny maszynowe, oraz dwadzieścia karabinów. Teraz wystąpił niemiecki poczet z faszystowską flagą i zajął miejsce przed podium. Czterech członków batalionu reprezentujących resztę batalionu podniosło rękę nad sztandar. Obecny dowódca batalionu SS-Sturmbanfuhrer Bartelt, członkowie jego sztabu oraz żołnierze ukraińscy powtarzali tekst przysięgi. Później Naczelnik Wachter wygłosił krótką mowę, następnie wraz z SS-Brigadefuhrerem Voss'em i Barteltem przeprowadzili inspekcję oddziałów. Całe wydarzenie było dokumentowane i później została wydana okolicznościowa broszura pod tytułem „Idziemy W Bój”. Kiedy oficjalna ceremonia została zakończona, wszyscy zostali zaproszeni na część rozrywkową którą najważniejszym wydarzeniem były występy grupy taneczno-teatralnej „Wesoły Lwów”.
Ze względu na to że poligon Heidelager był położony blisko Galicji, obóz dość łatwo był inwigilowany przez OUN/UPA która prowadziła akcje propagandowe zarówno wśród zwykłych żołnierzy jak i wśród oficerów. Działania takie prowadziły do częstych dezercji. Aby zapobiec takiej sytuacji, Niemcy postanowili ograniczyć niepowołanym ludziom dostęp do obozu, zabronili cywilom wnoszenia alkoholu, ale z małym efektem ponieważ żołnierze spotykali się z ludźmi z zewnątrz w lesie w okolicach stacji Kochanówka. Z uwagi na brak efektów postanowiono Dywizję przenieść na różne poligony w Niemczech.
 Na 5 ringu koło stacji Kochanówka został wybudowany obóz dla jeńców francuskich "Kriegsgefangenenlager". Ponieważ nie zostali tam sprowadzeni, do ok. 10 baraków 7 sierpnia 1941 przeniesiono z ringu 1 obóz żydowski. W obozie tym przebywali do lata 1942. Jesienią 1941 Kops zorganizował w obozie kompanię karną "Strafkolonne". W marcu kolonia ta została przekształcona w żydowski obóz pracy przymusowej "Zwangsarbeitslager" Pierwszym dowódcą (Lagerführerem) był SS unterscharführer Ludwig Schmidt, zaś po nim SS unterscharführer Knipper. Początkowo zostali oni umieszczeni w jednej z hal "Lignozy" Po wybudowaniu kilku garaży na ringu 1, zostali tam przeniesieni. W marcu 1941 nastąpiła zmiana na stanowisku lagerführera obozu. W miejsce Knippera został SS oberscharführer Ernst Kops z Kilonii. Jego zastępcą został Steigwitz, a po nim SS sturmmann Heinz Kleindienst z Halle.  Jesienią 1941r został uruchomiony drugi obóz pracy. Znajdował się u stóp Królowej Góry. Pierwszy transport jeńców przywieziony został do stacji Kochanówki prawdopodobnie 8 pażdziernika 1941. Liczba jeńców przywiezionych pierwszym transportem nie jest dokładnie znana. Niektórzy mówią o 6000 inni o 7000 a jeszcze inni o 1200-1500. Do chwili przybycia baraki w których mieli zamieszkać jeńcy, nie były jeszcze wybudowane. Mieli to uczynić oni sami. Po zapędzeniu za druty sadzano ich na ziemi choć na dworze było już zimno. Dopiero po dwóch tygodniach zaczęto budowę pierwszych baraków. Po upływie miesiąca od przybycia pierwszego transportu przywieziony został do Kochanówki drugi transport jeńców, liczący ok. 2000 ludzi. Komendantem obozu był zastępca komendanta poligonu SS Berndt von Stauben. Dowódcą obozu (Lagerführer) był do lutego 1942 Frevert, zaś po nim do 22 sierpnia 1942 Pultar. Dla załatwiania spraw związanych z administracją obozu utworzono oddział administracyjny komendy z esesmanem Hanschenem jako dowódcą. Utworzono także izbę chorych "Krankenrevier", do 18 sierpnia 1942 kierował nią esesman Kreft. W początkowym okresie pobytu jeńców w obozie, zwłoki zmarłych lub zastrzelonych chowano w grobach ziemnych u stóp Królowej Góry. W listopadzie 1941 z obawy przed rozwleczeniem się panującej w obozie epidemii czerwonki i tyfusu, urządzono na szczycie Królowej Góry polowe krematorium.  Pełna urzędowa nazwa obozu polskiego brzmiała: Waffen SS, Polenzwangsarbeitslager SS Truppenübungsplatz Heidelager. Jego dowódcą był SS hauptsturmführer Wilhelm Schitli, który funkcję tę pełnił już pod koniec istnienia obozu pracy dla Żydów. Raportowym "Rapportführer" obozu był SS obercharführer Ernst Kops, były lagerführer obozu pracy dla Żydów.  Na terenie tzw. "Królowej Góry" (dziś oficjalnie Góra Śmierci) wybudowano piwnicę do składania zwłok zmarłych więźniów oraz krematorium do ich palenia. Nazwa powstała od poprzedniego właściciela góry - Króla Stanisława (dziadka autora tej strony). U stóp dzisiejszych schodów prowadzących na górę, było miejsce pochówku ludzi którzy zmarli w czasie epidemii, przed II wojną. Postawiono potem w tym miejscu krzyż i ogrodzono cmentarz. Krzyż przetrwał aż do czasów powojennych (Niemcy go nie usunęli), ale po wojnie postanowiono go przenieść w mniej widoczne miejsce, znalazł się "działacz partyjny" który to zrobił i przeniósł go pod strzelnicę obok wału (stoi tam do dziś).
W obozie w Pustkowie, więźniowie nosili winkle czerwone, zielone, czarne i białe. Czerwony winkiel oznaczał zarzut polityczny. Noszący takie winkle nie mieli oznaczonego czasu odosobnienia. Czarnym kolorem winkla oznaczeni byli więźniowie skierowani do obozu za naruszenie przepisów obowiązku pracy. Nosili go junacy, którzy zbiegli z baudienstu lub nie stawili się mimo wezwania. Zielony kolor oznaczał tych, którzy naruszyli przepisy karne, a więc złodziei, morderców, chuliganów, a także pokątnych handlarzy. Wszyscy których przyczyna osadzenia w obozie nie była określona przez kierującą do obozu jednostkę nosili biały kolor winkla. Więźniowie którzy próbowali uciekać mieli na piersiach i plecach wymalowane dodatkowo biało-czerwone koła podobne do tarcz strzelniczych.
Do rejonu Pustkowa i Blizny zbliżały się oddziały I Frontu Ukraińskiego pod dowództwem marszałka Iwana Koniewa. Pustkowa broniły np.: 543, 544, 545 Dywizje Grenadierów Ludowych podległe 59 Korpusowi Armijnemu. Dowódcy radzieccy mieli dokładne mapy niemieckich umocnień. Komendant zgrupowania AK "Klamra" - Adam Lazarowicz przekazał informacje dotyczące usytuowania oddziałów niemieckich, a zwłaszcza stanowisk artyleryjskich na linii frontu od Pustkowa poprzez Dębicę aż do Jasła, zdobyte u zabitego szefa sztabu niemieckiej brygady pancernej - kapitana Funka. 20 sierpnia oddziały radzieckie uderzyły i po dwóch dniach zaciekłych walk przełamały niemieckie linie obrony i weszły na teren poligonu SS. Jednak walki o wyzwolenie tego regionu kosztowały życie około tysiąca żołnierzy radzieckich, którzy spoczywają dziś miedzy innymi na cmentarzu Żołnierzy Radzieckich, przy drodze z Pustkowa Osiedla do Ocieki, pomiędzy ringiem II a III.
Warto dodać że przez jakiś czas w Pustkowie przebywał osobiście marszałek Iwan Koniew. Przez dwa tygodnie mieszkał w prywatnym domu w Kamionce, a później przeniósł się wraz ze swoim sztabem do jednej z will w Pustkowie Osiedlu. Puste hale fabryczne pełniły teraz funkcję magazynów i kwater dla żołnierzy radzieckich. Teraz role się odwróciły i w obozie gdzie poprzednio to Niemcy przetrzymywali więźniów, sami znaleźli się w roli więźniów. Po prostu Rosjanie wykorzystali budynki obozowe i w Pustkowie powstał obóz przejściowy dla jeńców niemieckich którzy zostali schwytani, np. pod Kielcami czy Radomiem. Z Pustkowa Niemcy byli wywożeni do Rosji, do pracy np. w kopalniach zagłębia donieckiego (dziś Ukraina). Brak higieny i głód doprowadził do masowego rozprzestrzeniania się chorób. Po wybuchu epidemii dezynteri i czerwonki postanowiono odseparować chorych i zdrowych od siebie. Chorych zaczęto wywozić na wieś Wielącza, ring II. Wykorzystano trzy lub cztery baraki w których poprzednio mieszkali esesmani i wtłoczono do nich chorych żołnierzy. Śmiertelność była ogromna. Według Niemieckiego Czerwonego Krzyża (DRK), od stycznia 1945r. do kwietnia 1945r. w Pustkowie zmarło około 3000 Niemców. Od 4 stycznia 1945r do kwietnia 1945r (brak dokładnej daty), zmarło w obozie około 3000 ludzi. Od 1 lutego do 10 lutego 1945 roku, dziennie umierało 80-90 ludzi. W okresie od lutego do kwietnia 1945r zmarło 2000 ludzi. Zmarłych wrzucano do okopu który był nie daleko baraków i budynku w którym zrobiono „szpital-umieralnię”. Zwłoki układano w stosy obok „szpitala” i później inni Niemcy wrzucali ciała do okopu. Ostatni transport jeńców niemieckich z Pustkowa do Rosji wyjechał w kwietniu 1945 roku. W transporcie do Woroszyłowgradu (dzisiejszy Jekaterynburg) wyjechało 800 jeńców, w trakcie podróży zmarło 113. Przez obóz w Pustkowie przewinęło się około 12000-15000 jeńców, i nie byli to wyłącznie Niemcy, bo trafiali się również np. Włosi, sporo było Ślązaków czy Kaszubów. W 1997 roku nastąpiła ekshumacja przeprowadzona na wniosek Fundacji „Pamięć” przez firmę Gutex z Zamościa. W masowym grobie ekshumowano (za pomocą koparek!) około 1400 zwłok. Udało się zidentyfikować dwie osoby, jedną kobietę i jednego mężczyznę. Wszystkie szczątki przewieziono i pochowano na cmentarzu Żołnierzy Niemieckich w Siemianowicach Śląskich.
*******************************Ocenia się że w czasie trwania poligonu, zginęło lub zostało zamordowanych ok. 15.000 więźniów. 7.500 Żydów, 5.000 jeńców radzieckich, , 2.500 Polaków. Należy też wziąść pod uwagę ok. 1.000 żołnierzy radzieckich którzy tu zginęli w czasie wyzwalania tego terenu. Pochowani są na cmentarzu przy drodze Pustków - Ocieka, kilkaset metrów od zakładów. Pierwotnie cmentarz znajdował się wewnątrz ringu IV (Dąbrówki), a później szczątki żołnierzy zostały ekshumowane i przeniesione. W jednym z grobów pochowany jest rosyjski pułkownik, który zginął w czasie walk. Organizacja komendantury: (według lexikon-der-wehrmacht) A. Komendantura poligonu: SS-Standortkommandantur Komendant: SS-Standartenführer Fritz von Paris od 17.02.41r do 18.08.41 B. SS-Bataillon SS-TrÜbPl. Debica Dowódca: SS-Ostubaf. von Fell Adjutant: SS-Hstuf. Otto Freiherr von und zu der Tann III. Prokurator wojskowy SS-Ustuf. Hahn IVa. Batalion zaopatrzenia: SS-Ustuf. Hanschen IVb. Batalion Chirurgiczny: SS-Hscha. Gatzeng IVc. Batalion weterynaryjny: Leg.Stubaf. Dr.van Diermen Szef sztabu: SS-Ostuf. Bosse 1. Kompania budowlana: SS-Ostuf. Peters 2. Kompania budowlana: SS-Ustuf. Kurz Warsztaty remontowe: SS-Ustuf. Meyer Kompania strażnicza: SS-Ostuf. Scharf Pluton łącznościowy: SS-Ustuf. Thom Centrum rekrutacyjne der Waffen-SS, SS-TrÜbPl.Debica od 20.03.42 do 05.06.42 dowódca: SS-Ostubaf. Ernst Deutsch od 28.3.1942 do 05.06.42
Komendanci: SS-Oberführer Werner Freiherr von Scheele od 21.12.39 do 18.08.1941 SS-Standartenführer Paul Nostiz od 30.01.42 do 00.00.42 SS-Oberführer Bernhard Voß od 01.06.42 do 09.11.42 jako SS-Oberführer (od 1.11.41 do 1.06.42 był komendantem SS-TrÜbPl."Beneschau"). Od 09.11.42 do 5.9.1944 jako SS-Brigadeführer und Generalmajor der Waffen SS
Rozlokowanie oddziałów Waffen SS w styczniu 1944r. obrazuje meldunek rzeszowskiego wywiadu AK: Ring 1. Lazaret 405 esesmanów, oddział gospodarczy ochotniczej dywizji SS "Galizien" - 250 esesmanów, oddział artylerii szturmowej dywizji policyjnej SS - 850 esesmanów, legion włoski - 600 esesm. kompania sztabowa komendy - 300 esesm. razem - 2405 esesm. Ring 2. Ochotnicza dywizja SS "Galizien" - 1920 esesm. Ring 3. Szkolno zapasowa 1.bateria artylerii szturmowej - 1205 esesm. trzy baterie szkolno-zapasowe - 2475 esesm. razem - 3680 esesm. Ring 4. Batalion szkolno-zapasowy SS - 825 esesm. dwa bataliony dywizji "Galizien" - 1260 esesm. bateria szkolno-zapasowa artylerii szturmowej - 1100 esesm. razem - 3185 esesm. Ring 5. Schutzmannschaft batalion 204 - 900 esesm. Razem 12.090 żółnierzy. Kwatery na ringach były również wykorzystywane do innych celów np. jako przejściowe lokum dla ewakuowanych z Rumunii kolonistów niemieckich tzw. Rumaniendeutsche.
|
< DIV> 
< td> 
< td> 
< td> 
< td> 
< td> 
< td> 
< td> 
< td> 
< td> 
< td> 
< A>
< A>
