Polska

II Rzeczpospolita

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Skocz do: nawigacji, wyszukiwania

Rzeczpospolita Polska[1] (II Rzeczpospolita)
← ← ← ← ← 1918–1945 → → → → →
Flaga Polski Godło Polski
Hymn: Mazurek Dąbrowskiego
Konstytucja	mała (1919-1921) marcowa (1921-1935) kwietniowa (1935-1945)
Język urzędowy	polski, niemiecki[2]
Język używany	polski, niemiecki, jidysz, litewski, rosyjski, białoruski, ukraiński
Stolica	Warszawa[3].
Ustrój polityczny	demokratyczny (1919-1926) autorytarny (1926-1945)
Typ państwa	republika parlamentarna (1919-1926) republika semiprezydencka (1926-1935), republika prezydencka (1935-1939), republika prezydencka w stanie wojny (1939-1945)
Ostatnia głowa państwa	prezydent (ostatni) Władysław Raczkiewicz
Ostatni szef rządu	Prezes Rady Ministrów (ostatni) Tomasz Arciszewski
Powierzchnia • całkowita	b/d. na świecie 389 720¹ km²
Liczba ludności (1938) • całkowita • gęstość zaludnienia • narody i grupy etniczne	34 849 000 (szacunek 1939 r., według spisu 1931 r. 31 918 000) 89,7 osób/km² Polacy, Ukraińcy, Żydzi, Białorusini, Niemcy, Litwini
Jednostka monetarna	marka polska (1918-1924)- na terenie całego kraju od kwietnia 1920 złoty polski (1924-1939)
odzyskanie niepodległości • ogłoszenie • uznanie	od Niemiec i Austro-Węgier 16 listopada 1918 21 lutego 1919
Inkorporacja (1922):	ziemia wileńska
Inkorporacja (1922):	część Górnego Śląska
Inkorporacja (1938):	część Śląska Cieszyńskiego
Wycofanie uznania międzynarodowego dla władz RP (utrata podmiotowości prawnej)	Wielka Brytania, USA, ZSRR, po nich pozostałe państwa konstytuującej się ONZ 6 lipca 1945
Religia dominująca	rzymskokatolicka, greckokatolicka, prawosławie, judaizm
Strefa czasowa	UTC +1 – zima UTC +2 – lato
Terytoria zależne	Wolne Miasto Gdańsk
Terytoria autonomiczne	województwo śląskie

Obwieszczenie o utworzeniu Urzędu Skarbu Narodowego

Belweder w Warszawie

Krakowskie Przedmieście w Warszawie

Słup graniczny w Gorganach, na granicy z Czechosłowacją

II Rzeczpospolita (II RP) – Rzeczpospolita Polska w latach 1918–1945, od odzyskania suwerenności państwowej w 1918 do wycofania uznania międzynarodowego dla Rządu RP na uchodźstwie w konsekwencji wykonania porozumień między mocarstwami wielkiej trójki na konferencji jałtańskiej w 1945^[4][5].

Nazwa podkreśla ciągłość z I Rzecząpospolitą (1569–1795), zlikwidowaną traktatami rozbiorowymi zawartymi pomiędzy Austrią, Prusami i Rosją w drugiej połowie XVIII wieku (1772–1795). Urzędowym językiem II Rzeczypospolitej był polski, a walutą początkowo marka polska a od 1924 złoty polski. Od 1939 roku, po agresji III Rzeszy i ZSRR, państwo znalazło się w stanie okupacji wojennej, posiadało jednak organy władzy państwowej, struktury działające w podziemiu oraz jednostki wojskowe.

W czasie II wojny światowej (1939–1945) terytorium państwowe II Rzeczypospolitej było okupowane przez Niemcy, ZSRR, Słowację i Litwę^[6]. II Rzeczpospolita zachowała suwerenność państwową^[7], w stosunkach dyplomatycznych reprezentowana była przez Rząd RP na uchodźstwie, który uzyskał schronienie w Paryżu (do 1940), a następnie w Londynie^[7].

Większość terytorium Rzeczypospolitej Polskiej anektowanego przez Związek Radziecki i Litwę w 1939 została w 1945 wcielona do Ukraińskiej SRR, Białoruskiej SRR i Litewskiej SRR^[4][8].

Spis treści [ukryj] 1 Daty graniczne 2 Uznanie międzynarodowe 3 Terytorium i granice 3.1 Powierzchnia kraju 3.2 Długość granic 3.3 Ustalenie granic 3.4 Sąsiedzi 3.5 Terytoria zależne i autonomiczne 3.6 Punkty krańcowe granic 3.7 Losy granic II Rzeczypospolitej 4 Ustrój polityczny 5 Kalendarium wydarzeń politycznych 6 Władze 6.1 Naczelnik Państwa 6.2 Prezydenci 6.3 Premierzy 6.4 Rząd RP na uchodźstwie 7 Podział administracyjny 8 Demografia 8.1 Narodowości 8.2 Religie 8.3 Ludność największych miast w 1939 9 Zobacz też 10 Uwagi 11 Przypisy 12 Linki zewnętrzne

[edytuj] Daty graniczne

Za symboliczny początek II Rzeczypospolitej przyjmuje się 11 listopada 1918 roku, kiedy to Józef Piłsudski objął władzę wojskową z rąk Rady Regencyjnej w Warszawie. Trzy dni później (14 listopada) przejął również władzę cywilną, a zarówno Rada Regencyjna, jak i Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej rozwiązały się, przekazując władzę Piłsudskiemu, wkrótce Tymczasowemu Naczelnikowi Państwa.

Po agresji na Polskę III Rzeszy i ZSRR (kampania wrześniowa) i okupacji wojennej terytoriów II RP przez obu agresorów (we wrześniu 1939) legalną kontynuacją władz II Rzeczypospolitej, uznawaną na arenie międzynarodowej przez cały okres II wojny światowej był Rząd RP na uchodźstwie, a jako podległa mu administracja w okupowanym kraju – Polskie Państwo Podziemne i jego struktury polityczne i wojskowe (Armia Krajowa).

Wycofanie uznania dyplomatycznego dla Rządu RP na uchodźstwie przez Wielką Brytanię i USA 6 lipca 1945 roku (i w konsekwencji pozostałe kraje świata zrzeszone w konstytuującej się wówczas Organizacji Narodów Zjednoczonych) uważać należy za faktyczny koniec prawnomiędzynarodowy II Rzeczypospolitej.

Ostatecznym aktem jej formalnego istnienia było przekazanie 22 grudnia 1990 roku insygniów prezydenckich II Rzeczypospolitej i oryginału konstytucji kwietniowej przez Ryszarda Kaczorowskiego – ostatniego Prezydenta II Rzeczypospolitej na uchodźstwie – pierwszemu wybranemu w wolnych wyborach Prezydentowi RP^[9] – Lechowi Wałęsie.

[edytuj] Uznanie międzynarodowe

Józef Piłsudski niezwłocznie po objęciu władzy cywilnej, tj. 16 listopada 1918 r., wystosował depesze do państw Ententy, informując je o powstaniu niepodległego państwa polskiego^[10][11]. Natomiast jako pierwsze istnienie niepodległego państwa polskiego uznały 20 listopada 1918 r. Niemcy, jednak już 15 grudnia 1918 roku Polska zerwała z tym państwem stosunki dyplomatyczne^[a][12][13]. Szersze uznanie niepodległości Polski na arenie międzynarodowej związane było z postawą Francji i Wielkiej Brytanii. Wkrótce po rozejmie w Trewirze i zawieszeniu broni na froncie polsko-ukraińskim, uznały rząd Polski: Rada Najwyższa Mocarstw Sprzymierzonych (21 lutego 1919 r.)^[14], Francja (24 lutego) oraz Wielka Brytania (25 lutego)^[15]. 27 marca tego samego roku niepodległość Polski uznała Stolica Apostolska^[16].

[edytuj] Terytorium i granice

[edytuj] Powierzchnia kraju

• 388 634 km² (1 stycznia 1938)
• 389 720 km² (po zajęciu Zaolzia w październiku 1938)

[edytuj] Długość granic

Całkowita długość granic Polski – 5529 km

Granice z sąsiednimi państwami według długości

• z Niemcami – 1912 km
• z ZSRR – 1412 km
• z Czechosłowacją – 984 km
• z Litwą – 507 km
• z Rumunią – 349 km
• z Wolnym Miastem Gdańsk – 121 km
• z Łotwą – 109 km
• granica morska – 71 km (z Mierzeją Helską 147 km)^[b][17]

[edytuj] Ustalenie granic

Osobny artykuł: Kształtowanie się granic II Rzeczypospolitej.

Granice II Rzeczypospolitej zostały ustalone traktatowo poprzez: Traktat wersalski, Traktat ryski, Traktat w Saint Germain, Traktat w Trianon i rozstrzygnięcia międzysojuszniczej Rady Ambasadorów (w odniesieniu do granicy Polski z Czechosłowacją na Śląsku Cieszyńskim i granicy z Litwą). W 1921 w następstwie traktatu wersalskiego, wyników plebiscytu i trzech powstań śląskich do Polski przyłączono wschodnią część Górnego Śląska. Śląsk Opolski pozostał częścią niemieckiej Republiki Weimarskiej.

[edytuj] Sąsiedzi

• Niemcy – centralne i Prusy Wschodnie,
• ZSRR – republiki (graniczące) Ukraińska SRR i Białoruska SRR,
• Czechosłowacja od 1938 do Niemiec,
• Słowacja od 1939 zależna od Niemiec,
• Litwa,
• Łotwa,
• Rumunia,
• Węgry – od 1939 (Ruś Zakarpacka/Podkarpacka)

[edytuj] Terytoria zależne i autonomiczne

• Województwo śląskie – polska część Górnego Śląska z włączonym Śląskiem Cieszyńskim,
• Wolne Miasto Gdańsk – Gdańsk i okolice

[edytuj] Punkty krańcowe granic

• Północ: 55°51′08.45″N (55.852250°N) – wieś Somino nad rzeką Przeświatą na wysokości łotewskiego Droryszcza, powiat brasławski, województwo wileńskie.
• Południe: 47°43′31.8″N (47.725492°N) – okolice południowego źródła potoku Menczil, powiat kosowski, województwo stanisławowskie.
• Wschód: 28°21′44.3″E (28.362371°E) – wieś Spasibiorki przy linii kolejowej na Połock, powiat dziśnieński, województwo wileńskie.
• Zachód: 15°47′12.4″E (15.786773°E) – osada Muchocinek nad Wartą niedaleko jeziora Meszyn, powiat międzychodzki, województwo poznańskie.

[edytuj] Losy granic II Rzeczypospolitej

Po zbrojnej agresji ZSRR na Polskę 17 września 1939, okupacji wojskowej wschodnich terenów II Rzeczypospolitej przez Armię Czerwoną i ustaleniu w dniu 28 września 1939 przez III Rzeszę i ZSRR w zawartym w Moskwie pakcie o granicach i przyjaźni niemiecko-sowieckiej linii granicznej na okupowanych wojskowo przez Wehrmacht i Armię Czerwoną terenach Polski mieszkańcy obu okupowanych części państwa polskiego poddani zostali represjom przez okupantów.

Do Rzeszy bezpośrednio zostały wcielone: województwo pomorskie, śląskie, poznańskie (Kraj Warty), łódzkie z Łodzią, Suwalszczyzna, północna i zachodnia część Mazowsza oraz zachodnie części województw krakowskiego i kieleckiego.

Z terytorium Rzeczypospolitej pomiędzy linią granicy niemiecko-sowieckiej z 28 września 1939 a określoną w dekrecie wschodnią granicą ziem polskich wcielonych bezpośrednio do Niemiec (określoną jako nowa wschodnia granica Rzeszy) Adolf Hitler utworzył odrębny twór administracyjny podporządkowany Rzeszy – Generalne Gubernatorstwo.

Pozostałe terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na wschód od linii granicznej ustalonej na terytorium Polski w układzie pomiędzy III Rzeszą a ZSRR zostało w październiku 1939 anektowane przez ZSRR.^[18] Formalną podstawą były pseudoplebiscyty w postaci wyborów w 1939, a następnie aneksja w trybie uchwały Rady Najwyższej ZSRR.

Były to akty prawne równoległe do dwóch dekretów Adolfa Hitlera – (z 8 i 12 października 1939 r.), którymi jednostronnie wcielił zachodnie terytoria Polski do Rzeszy (zobacz: Tereny Rzeczypospolitej Polskiej anektowane przez III Rzeszę), tworząc jednocześnie z centralnych ziem II Rzeczypospolitej Generalne Gubernatorstwo.

Wszystkie powyższe akty prawne, rozporządzające jednostronnie suwerennym i określonym traktatami międzynarodowymi terytorium II Rzeczypospolitej były sprzeczne z ratyfikowaną przez Niemcy i Rosję Konwencją haską IV (1907). Były one w konsekwencji nieważne w świetle prawa międzynarodowego i nie były uznawane zarówno przez Rząd RP na uchodźstwie jak i państwa sojusznicze wobec Polski, a także państwa trzecie (neutralne) przez cały czas trwania II wojny światowej. Wywodziły się z doktryny przyjętej traktatem o granicach i przyjaźni z 28.09.1939 r. wyłącznie przez III Rzeszę i ZSRR o zaprzestaniu istnienia państwa polskiego z dniem 28 września 1939, po kapitulacji Warszawy jako stolicy Polski.

W wyniku postanowień konferencji w Teheranie, konferencji jałtańskiej i konferencji poczdamskiej po zakończeniu II wojny światowej, Rzeczpospolita Polska (od 1952 pod nazwą Polska Rzeczpospolita Ludowa), objęła centralną i zachodnią część terytorium II Rzeczypospolitej, a także przyznane przez mocarstwa Ziemie Odzyskane i stała się prawnomiędzynarodowym sukcesorem II Rzeczypospolitej. Natomiast ziemie na wschód od Bugu, Kresy Wschodnie, czyli województwa wileńskie, nowogrodzkie, poleskie, wołyńskie, tarnopolskie i stanisławowskie, a także część województwa białostockiego i lwowskiego, zostały wcielone do ZSRR.

[edytuj] Ustrój polityczny

System władzy w II Rzeczypospolitej Polskiej (1918-1939) określony został do 1926 jako republika demokratyczna z wielopartyjnym systemem parlamentarno-gabinetowym. Po zamachu stanu (przewrót majowy 1926) ustrój państwa uległ modyfikacji w trybie zmiany konstytucji (nowela sierpniowa) i faktycznego sposobu wykonywania władzy, w konsekwencji został przekształcony w system prezydencko-autokratyczny (od obozu politycznego sprawującego władzę zwany sanacją).

[edytuj] Kalendarium wydarzeń politycznych

Osobny artykuł: Historia Polski (1918-1939).

• 7 października 1918 – Rada Regencyjna ogłosiła niepodległość Królestwa Polskiego od Niemiec i Austro-Węgier.
• 11 listopada 1918 – objęcie władzy wojskowej w Warszawie przez Józefa Piłsudskiego
• 22 listopada 1918 – po raz pierwszy użyto oficjalnie określenia Republika Polska, co oznaczało zniesienie ustroju monarchistycznego w Polsce.
• 28 listopada 1918 – kobiety w Polsce uzyskują prawa wyborcze dekretem Józefa Piłsudskiego.

Osobny artykuł: Sytuacja kobiet w II Rzeczypospolitej.

• 1918-1921 – sześć wojen i konfliktów granicznych:
  • 1 listopada 1918 – Bitwa o Lwów 1918-1919
  • 27 grudnia 1918 – powstanie wielkopolskie
  • 17 sierpnia 1919 – wybuch I powstania śląskiego (następne: 19/20 sierpnia 1920 i 3 maja 1921)
  • wojna polsko-bolszewicka
  • wojna polsko-ukraińska
  • konflikt polsko-litewski
  • polsko-czechosłowackie konflikty graniczne

Osobny artykuł: Kształtowanie się granic II Rzeczypospolitej.

• 26 stycznia 1919 – wybory do Sejmu Ustawodawczego
• 20 lutego 1919 – Mała Konstytucja
• 28 czerwca 1919 – podpisanie Traktatu Wersalskiego z Niemcami (zob. też. Mały traktat wersalski)
• 13-19 sierpnia 1920 – bitwa warszawska
• 2 lutego 1921 – układ sojuszniczy z Francją
• 2 marca 1921 – układ z Rumunią
• 17 marca 1921 – konstytucja marcowa
• 18 marca 1921 – traktat ryski z RFSRR
• 16 czerwca 1922 - inkorporacja Górnego Śląska
• 16 grudnia 1922 – Zamach na Prezydenta RP Gabriela Narutowicza
• 15 marca 1923 – Rada Ambasadorów zatwierdziła przebieg wschodniej granicy II RP
• 28 kwietnia 1924 – powołanie Banku Polskiego, początek reformy walutowej Grabskiego
• 12-14 maja 1926 – zamach majowy (stanu) Piłsudskiego (początek sanacji)
• 4 grudnia 1926 – powstał Obóz Wielkiej Polski w poznańskim „Hotelu Bazar”, inicjatorem był Roman Dmowski
• 16 listopada 1930 – tzw. „wybory brzeskie”
• 14 czerwca 1932 – kryzys gdański; ORP Wicher wymusił respektowanie prawa RP do obecności zbrojnej w porcie Wolnego Miasta Gdańska
• 25 lipca 1932 – pakt o nieagresji z ZSRR
• 26 stycznia 1934 – deklaracja o niestosowaniu przemocy z Niemcami
• 14 kwietnia 1934 – powstał Obóz Narodowo-Radykalny, organizacja polityczna studentów i młodej inteligencji prawicowej^{[potrzebne źródło]}
• 23 kwietnia 1935 – ustanowienie konstytucji kwietniowej
• 12 maja 1935 – śmierć Józefa Piłsudskiego
• 1936 – utworzenie Centralnego Okręgu Przemysłowego
• 2 lutego 1937 – utworzenie Obozu Zjednoczenia Narodowego
• 1 października 1938 – wkroczenie wojsk polskich na Zaolzie i przyłączenie go do Polski
• 2 stycznia 1939 – śmierć Romana Dmowskiego
• 31 marca 1939 – gwarancje Wielkiej Brytanii i Francji dla Polski (deklaracja udzielenia pomocy w razie zagrożenia militarnego)
• 23 sierpnia 1939 – pakt ZSRR z III Rzeszą (tzw. Pakt Ribbentrop-Mołotow)
• 25 sierpnia 1939 – układ sojuszniczy między Polską i Wielką Brytanią
• 1 września 1939 – agresja III Rzeszy, początek kampanii wrześniowej, początek II wojny światowej
• 17 września 1939
  • (rano) – agresja ZSRR na Polskę
  • (wieczorem) – ewakuacja rządu II Rzeczypospolitej przez Kuty do Rumunii
• 22 września 1939 – kapitulacja Lwowa przed Armią Czerwoną
• 28 września 1939 – kapitulacja Warszawy
• 30 września 1939 – powołanie w Paryżu przez Prezydenta RP Władysława Raczkiewicza rządu premiera Władysława Sikorskiego
• 2 października 1939
  • kapitulacja Rejonu Umocnionego Hel przed Wehrmachtem
  • dekret Prezydenta RP Władysława Raczkiewicza o rozwiązaniu Sejmu i Senatu
• 5 października 1939 – kapitulacja Samodzielnej Grupy Operacyjnej Polesie (ostatniego związku operacyjnego na terytorium Polski), weszła w życie następnego dnia.

[edytuj] Władze

[edytuj] Naczelnik Państwa

• Józef Piłsudski – 22 listopada 1918 – 9 grudnia 1922

[edytuj] Prezydenci

L.p.	Imię i nazwisko	Okres sprawowania urzędu
	Józef Piłsudski – pełnił obowiązki głowy państwa jako Naczelnik Państwa (początkowo Tymczasowy Naczelnik Państwa)	22 listopada[c] 1918 – 11 grudnia 1922
1.	Gabriel Narutowicz	11 grudnia 1922 – 16 grudnia 1922
	Maciej Rataj – pełnił obowiązki prezydenta RP jako marszałek Sejmu	16 grudnia 1922 – 22 grudnia 1922
2.	Stanisław Wojciechowski	22 grudnia 1922 – 14 maja 1926
	Maciej Rataj – pełnił obowiązki prezydenta RP jako marszałek Sejmu	15 maja 1926 – 4 czerwca 1926
	Józef Piłsudski – wybrany 31 maja 1926 przez Zgromadzenie Narodowe na urząd Prezydenta Rzeczypospolitej, nie przyjął urzędu
3.	Ignacy Mościcki	4 czerwca 1926 – 30 września 1939

Po przewrocie majowym w 1926 faktycznie najwyższą władzę w państwie posiadał Marszałek Polski Józef Piłsudski, który piastował urząd Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych.

[edytuj] Premierzy

W latach 1918-1939 Prezydium Rady Ministrów mieściło się w obecnym Pałacu Prezydenckim

W 1928 roku oddano do użytku nową salę posiedzeń sejmu. Senat przejął na własność wcześniejszą siedzibę, którą przebudowano tak, by lepiej spełniała swą funkcję

L.p.	Imię i nazwisko	Objął urząd	Złożył urząd
1.	Jędrzej Moraczewski	18 listopada 1918	16 stycznia 1919
2.	Ignacy Jan Paderewski	18 stycznia 1919	27 listopada 1919
3.	Leopold Skulski	13 grudnia 1919	9 czerwca 1920
4.	Wincenty Witos	10 czerwca 1920	23 czerwca 1920
5.	Władysław Grabski	27 czerwca 1920	24 lipca 1920
6.	Wincenty Witos (po raz drugi)	24 lipca 1920	13 września 1921
7. 8.	Antoni Ponikowski (dwukrotnie)	19 września 1921 10 marca 1922	5 marca 1922 6 czerwca 1922
9.	Artur Śliwiński	28 czerwca 1922	7 lipca 1922
10.	Wojciech Korfanty (desygnowany przez Sejm, nie rozpoczął misji formowania gabinetu, w obliczu sprzeciwu naczelnika państwa)	14 lipca 1922	31 lipca 1922
11.	Julian Ignacy Nowak	31 lipca 1922	14 grudnia 1922
12.	Władysław Eugeniusz Sikorski	16 grudnia 1922	26 maja 1923
13.	Wincenty Witos (po raz trzeci)	28 maja 1923	14 grudnia 1923
14.	Władysław Grabski (po raz drugi)	19 grudnia 1923	14 listopada 1925
15.	Aleksander Józef Skrzyński	20 listopada 1925	5 maja 1926
16.	Wincenty Witos (po raz czwarty)	10 maja 1926	14 maja 1926
17. 18. 19.	Kazimierz Bartel (trzykrotnie)	15 maja 1926 8 czerwca 1926 27 września 1926	4 czerwca 1926 24 września 1926 30 września 1926
20.	Józef Klemens Piłsudski	2 października 1926	27 czerwca 1928
21.	Kazimierz Bartel (po raz czwarty)	27 czerwca 1928	13 kwietnia 1929
22.	Kazimierz Świtalski	14 kwietnia 1929	7 grudnia 1929
23.	Kazimierz Bartel (po raz piąty)	29 grudnia 1929	15 marca 1930
24.	Walery Sławek	29 marca 1930	23 sierpnia 1930
25.	Józef Klemens Piłsudski (po raz drugi)	25 sierpnia 1930	4 grudnia 1930
26.	Walery Sławek (po raz drugi)	4 grudnia 1930	26 maja 1931
27.	Aleksander Prystor	27 maja 1931	9 maja 1933
28.	Janusz Jędrzejewicz	10 maja 1933	13 maja 1934
29.	Leon Tadeusz Kozłowski	15 maja 1934	28 marca 1935
30.	Walery Sławek (po raz trzeci)	28 marca 1935	12 października 1935
31.	Marian Zyndram-Kościałkowski	13 października 1935	15 maja 1936
32.	Felicjan Sławoj Składkowski	15 maja 1936	30 września 1939

[edytuj] Rząd RP na uchodźstwie

Po agresji na Polskę III Rzeszy i ZSRR (kampania wrześniowa) i okupacji wojennej terytoriów II RP przez obu agresorów legalną kontynuacją władz II Rzeczypospolitej, uznawaną na arenie międzynarodowej przez cały okres II Wojny Światowej był Rząd RP na uchodźstwie a jako podległa mu administracja w okupowanym kraju – Polskie Państwo Podziemne i jego struktury polityczne i wojskowe (Armia Krajowa).

Osobne artykuły: Kampania wrześniowa, Agresja ZSRR na Polskę 1939, Rząd RP na uchodźstwie i Polskie Państwo Podziemne.

[edytuj] Podział administracyjny

Osobny artykuł: Podział administracyjny II RP.

Podział administracyjny II RP (1930)

Podział administracyjny II RP w chwili wybuchu wojny z Niemcami

Podział administracyjny II RP (1937)
Tablice rejestracyjne (1937)	Województwo	Siedziba	Powierzchnia w tys. km² (1930)	Ludność w tys. osób (1931)
20-24	białostockie	Białystok	26,0	1263,3
25-29	kieleckie	Kielce	22,2	2671,0
30-34	krakowskie	Kraków	17,6	2300,1
35-39	lubelskie	Lublin	26,6	2116,2
40-44	lwowskie	Lwów	28,4	3126,3
45-49	łódzkie	Łódź	20,4	2650,1
50-54	nowogródzkie	Nowogródek	23,0	1057,2
55-59	poleskie	Brześć nad Bugiem	36,7	1132,2
60-64	pomorskie	Toruń	25,7	1884,4
65-69	poznańskie	Poznań	28,1	2339,6
70-74	stanisławowskie	Stanisławów	16,9	1480,3
00-19	Miasto Warszawa	Warszawa	0,14	1179,5
85-89	warszawskie	Warszawa	31,7	2460,9
75-79?	śląskie	Katowice	5,1	1533,5
80-84	tarnopolskie	Tarnopol	16,5	1600,4
90-94	wileńskie	Wilno	29,0	1276,0
95-99	wołyńskie	Łuck	35,7	2085,6

[edytuj] Demografia

W Wikimedia Commons znajdują się multimedia związane z tematem:
Spis powszechny 1921-zeszyty Statystyka Polski

W Wikimedia Commons znajdują się multimedia związane z tematem:
Spis powszechny 1931-zeszyty Statystyka Polski

Zasięg języka polskiego 1918 (Eugeniusz Romer: Geograficzno-Statystyczny Atlas Polski, Lwów 1921, wyd.2 – tablica 11])

Ludność Polski według kryterium języka ojczystego 1931. Oficjalna mapa Głównego Urzędu Statystycznego 1931.

Polacy w województwach kresowych w 1931 roku według spisu powszechnego (%) w powiatach.

Mapa języków II RP, 1931^[19]

Polska, gęstość zaludnienia, 1930

Ludność

Data spisu	Ludność	Procent ludności miejskiej	Gęstość zaludnienia (osób na 1 km²)
30 września 1921	27 177 000	24,6%	69,9
9 grudnia 1931	32 107 000	27,4%	82,6
31 grudnia 1938	34 849 000	30%	89,7

[edytuj] Narodowości

Polska w okresie międzywojennym była krajem wielonarodowościowym, w którym Polacy stanowili od 64% do 69,2% populacji. Na większości obszaru wiejskiego Kresów Wschodnich Polacy stanowili mniejszość (na rzecz Ukraińców lub Białorusinów), natomiast większość w miastach^[20]. Polacy przeważali m.in. na Wileńszczyźnie i w ówczesnym województwie lwowskim. Na zachodzie przeważali w niektórych okolicach Niemcy. W wielu miejscowościach dominowała ludność żydowska. Dochodziło do konfliktów miedzy władzami a przedstawicielami mniejszości. Niejednokrotnie też przedstawiciele mniejszości narodowych stawali się obiektem ataków zmasowanej propagandy środowisk nacjonalistycznych^[21].

Narodowości według spisu z 1931 r. (samookreślenie według używanego języka)^[22]

1. Polacy – 68,9%.
2. Ukraińcy – 10,1%.
3. Żydzi – 8,6%.
4. Rusini – 3,8%.
5. Białorusini – 3,1%.
6. Niemcy – 2,3%.
7. „tutejsi” – 1,8%.
8. Rosjanie – 0,4%.
9. inni – 1%.

[edytuj] Religie

Podział administracyjny:

• Podział administracyjny Kościoła rzymskokatolickiego w Polsce (1918-1939)
• Podział administracyjny Kościoła greckokatolickiego w Polsce (1918–1939)
• prawosławie, judaizm, luteranizm

[edytuj] Ludność największych miast w 1939

Osobny artykuł: Miasta II Rzeczypospolitej.

W Polsce istniały wówczas: 2 miasta o ludności powyżej 500 tys. (Warszawa i Łódź), 9 miast o ludności 100–500 tys., 12 miast o ludności 50–100 tys., 46 miast o ludności 20–50 tys. i 83 miasta o ludności 10–20 tys.^[23]

	miasto	liczba mieszkańców (tys.)	województwo
1	Warszawa	1289[24]	warszawskie
2	Łódź	672[24]	łódzkie
3	Lwów	318[24]	lwowskie
4	Poznań	272[24]	poznańskie
5	Kraków	259[24]	krakowskie
6	Wilno	209[24]	wileńskie
7	Bydgoszcz	141[24]	poznańskie/od 1.04.1938 r. pomorskie
8	Częstochowa	138[24]	kieleckie
9	Katowice	134[24]	śląskie
10	Sosnowiec	130[24]	kieleckie
11	Lublin	122[24]	lubelskie
12	Gdynia	120[24]	pomorskie
13	Chorzów	110[24]	śląskie
14	Białystok	107[24]	białostockie
15	Kalisz	81[25]	poznańskie
16	Radom	78[26]	kieleckie
17	Toruń	62[26]	pomorskie
18	Stanisławów	60[26]	stanisławowskie
19	Kielce	58[26]	kieleckie
20	Włocławek	56[26]	pomorskie
17	Grudziądz	54[26]	pomorskie
21	Brześć nad Bugiem	51[26]	poleskie
22	Piotrków Trybunalski	51[26]	łódzkie
23	Przemyśl	51[26]	lwowskie

• 

  Warszawa, plac Teatralny
• 

  Lwów, kopiec Unii Lubelskiej
• 

  Kraków, Kazimierz
• 

  Katowice
• 

  Lublin
• 

  Kalisz, Wrocławskie Przedmieście^[27]

[edytuj] Zobacz też

• Dwudziestolecie międzywojenne w Polsce
• Historia Polski (1918-1939)
• Położenie międzynarodowe II Rzeczypospolitej
• Prasa II Rzeczypospolitej
• Sądownictwo II Rzeczypospolitej
• Polityka gospodarcza II Rzeczypospolitej

Uwagi

1. ↑ Pod naciskiem Francji oraz pod wpływem antyniemieckich demonstracji.
2. ↑ Brzeg Półwyspu Helskiego stanowił 74 km, brzeg morza otwartego 24 km, a brzeg Zatoki Puckiej 49 km.
3. ↑ Od 14 listopada Józef Piłsudski zastępował Radę Regencyjną, pełniąc funkcję Naczelnego Dowódcy Wojska Polskiego. Wprowadzajacy funkcję Tymczasowego Naczelnika Państwa dekret Józefa Piłsudskiego o najwyższej władzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej (Dz. U. z 1918 r. Nr 17, poz. 40) został wydany 22 listopada 1918 r., zaś ogłoszony w Dzienniku Praw Państwa Polskiego - 29 listopada.

Przypisy

1. ↑ Zgodnie z Monitorem Polskim do 14 listopada 1918 formalnie wciąż Królestwo Polskie, od 14 listopada 1918 (M.P. z 1918 r. Nr 203.) do 13 marca 1919 (M.P. z 1919 r. Nr 59.) Republika Polska, ponadto także od 8 listopada 1918 do 16 sierpnia 1919 (Dz. U. z 1919 r. Nr 66, poz. 400 – Ustawa z dnia 31 lipca 1919 r. w sprawie wydawania Dziennika Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej.) Dziennik Praw używał nazwy Państwo Polskie.
2. ↑ W województwie śląskim.
3. ↑ Od 17 września 1939 r. władze RP opuściły kraj i znajdowały się na uchodźstwie – do 30 września legalne władze Polski przebywały na terytorium Rumunii, od 30 września do grudnia 1939 siedzibą polskich władz na uchodźstwie był Paryż, następnie do czerwca 1940 r. Angers (Francja), a później Londyn.
4. ↑ ^{4,0 4,1} Krystyna Kersten: Jałta w polskiej perspektywie. London: Aneks Publishers, 1989, s. 101–110. ISBN 0-906601-58-4.
5. ↑ Edmund Jan Osmańczyk: Encyklopedia ONZ i stosunków międzynarodowych. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1982, s. 256, 258, 408. ISBN 83-214-0092-2.
6. ↑ Jerzy Ochmański: Historia Litwy. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1990, s. 324–325. ISBN 83-04-03107-8.
7. ↑ ^{7,0 7,1} Edmund Jan Osmańczyk: Encyklopedia ONZ i stosunków międzynarodowych. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1982, s. 408, 471. ISBN 83-214-0092-2.
8. ↑ Ustawa z dnia 31 grudnia 1945 r. o ratyfikacji podpisanej w Moskwie dnia 16 sierpnia 1945 r. umowy między Rzecząpospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich o polsko-radzieckiej granicy państwowej (Dz. U. z 1946 r. Nr 2, poz. 5).
9. ↑ Określanej jako III Rzeczpospolita.
10. ↑ Monitor Polski Nr 206 z 18 listopada 1918 r.
11. ↑ Kronika powstań polskich 1794–1944. Warszawa: Wydawnictwo Kronika, s. 333, 338. ISBN 83-86079-02-9.
12. ↑ Jerzy Krasuski: Polska-Niemcy. Wrocław: Ossolineum, 2009, s. 221. ISBN 978-83-04-04985-7.
13. ↑ Kronika powstań polskich 1794–1944. Warszawa: Wydawnictwo Kronika, s. 342. ISBN 83-86079-02-9.
14. ↑ Jan Karski: Wielkie mocarstwa wobec Polski 1919-1945. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1992, s. 37. ISBN 83-06-02162-2.
15. ↑ Kronika powstań polskich 1794–1944. Warszawa: Wydawnictwo Kronika, s. 350. ISBN 83-86079-02-9.
16. ↑ Kronika powstań polskich 1794–1944. Warszawa: Wydawnictwo Kronika, s. 352. ISBN 83-86079-02-9.
17. ↑ Gdyby nie port... 90 lat temu Gdynia dostała szansę na rozwój (pol.). TVN24.pl, 2012-09-23. [dostęp 2012-09-23].
18. ↑ Traktat o granicach i przyjaźni zawarty 28.09.1939 w Moskwie pomiędzy III Rzeszą a ZSRR stwierdzał w art. III: Niezbędna reorganizacja administracji publicznej będzie przeprowadzona na terenach na zachód od linii określonej w artykule I przez Rząd Rzeszy Niemieckiej, na terenach na wschód od tej linii przez Rząd ZSRR.
19. ↑ Mapa opracowana na podstawie: 1. Eugeniusz Romer, Powszechny atlas geograficzny, Książnica-Atlas, Lwów-Warszawa 1928 2. Atlas historyczny Polski, PPWK Warszawa-Wrocław 1998, s. 46.
20. ↑ Polacy stanowili większość w dużych miastach, w mniejszych miastach dominowała ludność polska lub żydowska.
21. ↑ N. Wójtowicz, Masoni w wielonarodowościowej II Rzeczypospolitej (Warszawa 2011) ISBN 978-83-925702-4-0.
22. ↑ Por. Henryk Zieliński, „Historia Polski 1914-1939”, Ossolineum, Wrocław 1985, ISBN 83-04-00712-6, s. 124-126; tabela tam cytowana m.in. za: „Mały rocznik statystyczny” 1939.
23. ↑ Mały Rocznik Statystyczny 1939, s. 34-36
24. ↑ ^{24,00 24,01 24,02 24,03 24,04 24,05 24,06 24,07 24,08 24,09 24,10 24,11 24,12 24,13} Dane z 1939 r.
25. ↑ Włodzimierz Bonusiak: Odbudowa, rozwój przestrzenny i ludnościowy miasta w latach 1918–1939. W: Dzieje Kalisza. Władysław Rusiński (red.). Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1977, s. 556.
26. ↑ ^{26,0 26,1 26,2 26,3 26,4 26,5 26,6 26,7 26,8} Dane z 1931 r.
27. ↑ Maria Szachówna: Kalisz i jego okolice : przewodnik ilustrowany z planem miasta. Kalisz: Drukarnia Wydawnicza w Kaliszu, 1927, s. 127.

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Portal poświęcony J. Piłsudskiemu i czasom II Rzeczypospolitej. [dostęp 2012-05-04].
• Parlamentarzyści II Rzeczypospolitej. [dostęp 2011-08-05].
• Dwudziestolecie międzywojenne – Ciekawostki historyczne. [dostęp 2011-08-05].

Źródło „http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=II_Rzeczpospolita&oldid=36181072”

Kategoria:

• II Rzeczpospolita