KORPUS GENERAŁA STANISŁAWA BUŁAK - 
Stanisław Bej Bułak - Bałachowicz ur. 10. 02. 1883 roku w Mejsztach na Wileńszczyźnie, na południowy - zachód od Brasławia (nieraz pisanego jako Bracław na Wileńszczyźnie). Jego ojciec Nikodem miał folwark Stokopijewo koło Mejsztów. Stanisław służył od 20 sierpnia 1914 roku w Armii Rosyjskiej (ale Józef Mackiewicz w "Lewa Wolna", tom I, s. 131 - 136, pisze, że porzucił pracę rządcy majątku ziemskiego w powiecie Dziśnieńskim w roku 1915). Od 05. 09. 1915 roku w "Oddziale Punina" koło Rygi. Był to oddział zwiadowczy. Po listopadzie 1917 roku nadal służy w Armii Rosyjskiej podporządkowanej już bolszewikom. Od 05 marca 1918 roku walki z Niemcami nad jez. Pejpus o Smołowę (po walce dochodzi wiadomość o podpisanym w Brześciu pokoju). Bałachowicz został ranny.
Józef Bałachowicz. Ur. 04. 09. 1894 roku (lub 1896 r.) w Stokopijewie, pow. brasławski, ziemia Wileńska. Zamordowany w Puszczy Białowieskiej w roku 1923 przez sowiecką agenturę z "Hromady". Od kwietnia 1916 roku służył w Rewelskim 7 p. p., a od maja 1916 roku w "oddziale specjalnego przeznaczenia" Frontu Północnego atamana Punina, zajmującego się dywersją na tyłach niemieckich. Tu jest z bratem Stanisławem (ten od września 1915 roku). Od 13 stycznia 1917 roku ranny i awansowany z porucznika na podrotmistrza. Później generałem brygady.
Zdzisław Bułak - Balachowicz. Ur. 1915 lub 1918, zmarł 1944. Porucznik, poległ jako dowódca 1 kompanii w 6 batalionie, 77 pp AK na Nowogródczyźnie; syn Józefa.
CHRONOLOGIA WYDARZEŃ
marzec 1917 r.:
Stanisław Bałachowicz po tej rewolucji został mianowany na rotmistrza kawalerii (wg Józefa Mackiewicza, "Lewa Wolna", tom I, s. 131 - 136). Jakoby 7 razy ranny w walkach z Niemcami.
12. 10. 1917 r.
Józef Bałachowicz występuje z wojska rosyjskiego (oddział dywersji pozafrontowej pod Rygą) i przechodzi do oddziałów polskich - oddelegowany przez gen. Jacynę do Pskowa w celu rekrutacji Polaków do I Korpusu Dowbór - Muśnickiego. Około połowy listopada 1917 roku Józef Bałachowicz przeniesiony do Piotrogrodu, nadal w ramach I Korpusu Polskiego.
Stanisław nadal, po listopadzie 1917 służy w Armii Rosyjskiej podporządkowanej już bolszewikom (od dnia 05 marca 1918 roku walki z Niemcami nad jez. Pejpus o Smołowę, gdzie został ranny). Stanisław (wg Józef Mackiewicz, "Lewa Wolna", tom I, s. 131 - 136) jest w tym momencie w Łudze koło Piotrogrodu i "wykazał niezwykłą lojalność wobec nowych władz bolszewickich". Józef Bałachowicz od połowy listopada 1917 roku był w Piotrogrodzie w "polskim ułańskim dywizjonie" podporządkowanym Korpusowi Dowbór - Muśnickiego. W grudnia 1917 roku bolszewicy rozbrajają oddział Józefa Bałachowicza (dowodzony przez Przysieckiego), już w grudniu 1917 roku nawiązuje z nimi kontakt Stanisław Bałachowicz (choć nadal Stanisław był albo w Łudze koło Piotrogrodu albo pod Rygą). Brak danych co robił Józef Bałachowicz w Piotrogrodzie (?) od połowy grudnia 1917 roku do połowy maja 1918 roku, kiedy znalazł się wŁudze. Być może się wtedy ożenił i w 1918 urodził się jego syn Zdzisław; w tym czasie jego brat Stanisław nadal służył w Armii Rosyjskiej w rejonie Rygi, aż do walk nad jeziorem Pejpus dnia 05 marca 1918 roku. Sądzę, że w kwietniu 1918 roku spotkali się w szpitalu w Piotrogrodzie.
styczeń i luty 1918 roku:
w styczniu Niemcy proklamują niepodległą Łotwę, a w lutym 1918 niepodległą Estonię; w lutym 1918 roku Niemcy uderzając spod Rygi, docierają do linii Narwa - Psków. Obsadzają oba miasta, co zatwierdza pokój brzeski dnia 03 marca 1918 roku. Dnia 23 lutego 1918 roku pod Pskowem walczyła bolszewicka czerwona Gwardia.
marzec i kwiecień 1918 r.:
Stanisław Bałachowicz po listopadzie 1917 roku nadal służył w Armii Rosyjskiej podporządkowanej już bolszewikom i został ranny; w marcu i kwietniu 1918 roku Stanisław Bałachowicz w szpitalu w Piotrogrodzie, tu też leżał rtm Jerzy Dąbrowski (w 1939 roku zwierzchnik mjra Dobrzańskiego - Hubala); sądzę, że w kwietniu 1918 roku, Stanisław i Józef spotkali się w szpitalu w Piotrogrodzie (Józef Bałachowicz w X. 1917 występuje pod Rygą z Armii Rosyjskiej, a na przeł. X/XI. 1917 roku jest w Pskowie pod polskim dowództwem, w listopadzie 1917 roku był w Piotrogrodzie w "polskim ułańskim dywizjonie", a w grudnia 1917 roku został rozbrojony), ale już także wcześniej, bo w grudniu 1917 roku, mieli kontakt. Brak danych co robił Józef Bałachowicz wPiotrogrodzie (?) od połowy grudnia 1917 roku do połowy maja 1918 roku.
kwiecień:
Stanisław B. otrzymuje od bolszewików zgodę na tworzenie własnego oddziału "konnych partyzantów" (wg Józef Mackiewicz, "Lewa Wolna", tom I, s. 131 - 136); jest już wtedy "generałem" chyba z mianowania bolszewickiego (ale oni przecież znieśli rangi wojskowe) lub alianckiego. W celu uzyskania tego pozwolenia wybrał się aż do Moskwy. Oddział miał być skierowany do walki z Niemcami (około maja 1918 do Moskwy przybył Haller, a w czerwcu 1918 roku do Moskwy przyjechał Żeligowski). Ma poparcie Misji Francji w osobie hr. de Lubersac. Oddział ma charakter polski i nazywa się "Piotrogrodzki Pułk Kawaleryjski". Skierowani zostali pod Ługę dla stłumienia powstania barona Korfa.
Maj 1918:
Stanisław Bałachowicz organizuje w Łudze oddział konny; przybywa tutaj też (z Piotrogrodu ?) jego brat Józef. Kontaktuje się z misją Francji w tym rejonie; w oddziale są ponadtoBohdan i Jerzy Dąbrowscy, Chodorowicz, Wołkowiecki, Szumskij, Wawrzyński, Safaryn, Półjan, Michulski, Michałowski, Kozłowski, Karłowicz - kuzyn gen. Stanisława Bułak Bałachowicza. Uwaga: w 1935 roku Jerzy Dąbrowski ściągnął Zinajdę Bałachowicz do Wilna wraz z dziećmi; po 1945 roku są w Poznaniu; zmarła w 1980 roku.
Koniec maja:
oddział Bałachowicza w Łudze oswobadza się spod zwierzchnictwa bolszewickiego. Wyruszają na Psków. Po drodze mordują bolszewików.
VI - X. 1918:
Bałachowicze walczą z bolszewikami w rejonie Pskowa. Brak danych (wg Józef Mackiewicz, "Lewa Wolna", tom I, s. 131 - 136). Psków od końca lutego 1918 roku jest pod okupacją niemiecką.
Koniec X. 1918:
Wydaje się, że Niemcy przekazali Psków bolszewikom (np. 31. 10. 1918 tak przekazali Mohylew nad Dnieprem). Oddział partyzancki Bałachowiczów wraz z gen. ros. Dragomirowem, zdobywa Psków; w mieście wybucha powstanie antybolszewickie. Jednak po dwóch dniach grupy samoobrony rozłażą się. Oddział konny wycofuje się z Pskowa po osi: Izborsk - Pieczery. Celem jest Kurlandia. Przyłączają się Polacy z miasta Pskowa (część poszła na Riapino, a potem pomiędzy Dorpatem i zachodnim brzegiem jez. Pejpus).
pocz. listopada:
Bałachowicz (chyba Stanisław ?) przedostaje się przez linie niemiecko - rosyjskie i nawiązuje kontakt z oddziałem gen. Wandama (na zach. od Pskowa ?), a potem rozbraja Niemców chcących wracać do domów.
X i XI. 1918
gen. Adamowicz organizuje "Zielony Dąb" na Bobrujszczyźnie (działał też po lipcu 1920 roku, kiedy wycofały się stąd polskie wojska).
XI. 1918
w połowie listopada 1918 roku, nowopowstała Armia Estońska zastępuje Niemców na linii frontu przeciwko bolszewikom. S. Bałachowicz podporządkowuje się Armii Estońskiej. Około połowy listopada 1918 roku, Bałachowicz walczy z sowietami pod Dorpatem pod dowództwem gen. Laidonera (Estończyk, Johann Laidoner ur. 1884, zmarł 1953 na Łubiance - zamordowany wraz z Jankowskim z Polski; generał od 1901 roku w Armii Rosyjskiej; ukończył Akademię Sztabu Generalnego w Rosji; od grudnia 1917 roku do lutego 1918 roku dowodził dywizją estońską w ramach Armii Rosyjskiej, a od marca do października 1918 roku brakuje danych; w listopadzie 1918 roku wraca do Estonii; od 1940 do 1953 w łagrach sowieckich, w tym na Łubiańce).
XII. 1918:
sowieci posuwają się za Niemcami w kierunku Rygi, którą zajęli 03 stycznia 1919, co jednak stabilizuje front estoński w rejonie Dorpatu (tutaj oddział Bałachowiczów).
styczeń 1919
Bałachowicz od połowy listopada 1918 roku walczy z sowietami pod Dorpatem; jest podporządkowany Armii Estońskiej. Od dnia 17 listopada 1918 roku sowieci idą na zachód, za wycofującą się armią niemiecką; dnia 03. 01. 1919 roku sowieci zajmują Rygę. Odcięli tym samym Bałachowiczowi drogę do niepodległej od trzech miesięcy Polski. Nadal Bałachowicz jest w Armii Estońskiej (od poł. XI. 1918 do 01 marca 1919 roku).
02. 03. 1919
w Estonii grupa Bałachowicza podporządkowuje się rosyjskiemu gen. Rodziance (biały), którego siły są częścią Armii gen. Judenicza. Brat Stanisława, Józef Bałachowicz mianowany na podpułkownika, a potem na płka. w Armii Judenicza. Do początków maja 1919 roku trwają walki z sowietami na froncie, o charakterze raczej pozycyjnym. Do wojsk Judenicza wchodzi też grupa księcia von Lievena. Rodzianko Aleksander, ur. 1879; zm. ?; w listopadzie 1918 roku w Rydze przy 8 Armii niemieckiej tworzy baony antybolszewickie; w marcu 1919 roku dowodzi południową grupą "Rosyjskiego Północnego Korpusu Ochotniczego" w Estonii; w maju 1919 roku dowodzi Korpusem zajmującym Psków, a w listopadzie 1919 roku ponosi klęskę podczas wycofywania się armii Judenicza spod Piotrogrodu do Estonii.
13. 05. 1919
Bałachowicz zdobywa stację Gdów, podczas piotrogrodzkiej ofensywy Judenicza (w Gdowie powieszono na słupach telegraficznych wszystkich komunistów). Dnia 29 maja zdobywa Psków, rajdem od północy. Zrobiono wyprawę na Bułatę. Wywiadem Bałachowicza dowodzi płk Engelhardt; w okresie od czerwca do sierpnia oddział Bałachowicza "zarządza" Pskowem.
23. 08. 1919
St. Bułak - Balachowicz zostaje zdjęty z dowodzenia Korpusem w Pskowie, przez Judenicza. Bałachowicz przechodzi do partyzantki. Walczy z bolszewikami i "białymi" w rejonie Pskowa - Werro - rzeka Welikaja (IX i X. 1919 roku, współpracując z Armią Estońską); w październiku 1919 roku Bałachowicz wchodzi ponownie do Armii Estońskiej, w ramach której walczy z bolszewikami; w listopadzie 1919 roku Armia Judenicza cofa się spod Piotrogrodu. Estończycy walczą z bolszewikami do pokoju podpisanego 02 lutego 1920 roku. Dnia 28 stycznia 1920 Estończycy aresztowali Judenicza.
IX. 1919
partyzancka grupa Bałachowicza nawiązuje kontakt z Estończykami w rejonie Werro.
X. 1919
oddział Bałachowicza w Werro zostaje włączony do 32-ej Dywizji Estońskiej. Walczy nad rzeką Welikaja. Taka sytuacja chyba aż do 02 lutego 1920 roku.
1920 rok
28. 01. 1920
W Rewlu (Tallinie) w Estonii, spotkali się gen. Judenicz i Bałachowicz, z grupą oficerów estońskich. Judenicza aresztowano
02. 02. 1920
pokój estońsko - sowiecki
Pocz. lutego 1920
Bałachowicz próbuje rozmów z rządem białoruskim w Rydze (w grudniu 1918 roku taki białoruski rząd był w Sejnach, w styczniu - kwietniu 1919 w Grodnie). Wchodzi jednak w konflikt z płkJezowitowem. Bałachowicz obawia się wydania go sowietom. Następnie kontaktuje się z polską placówką w Rydze, gdzie posłał swojego wysłannika Pawła Czerepucha. Stronę polską reprezentuje kpt Myszkowski. W Słancach (gdzie ?) przemianował swój oddział na "białoruski", a w połowie lutego oddział Bałachowicza przesuwa się z Estonii (z Rewla), poprzezŁotwę, o 700 km na południe. Około 20 lutego 1920 roku dotarli do Dźwińska (Dyneburga). Dnia 23 lutego 1920 Bałachowicz (informacja z jednego z dokumentów w książce o Bałachowiczu wydanej w roku 1993 w Warszawie) składa przysięgę dla Wojska Polskiego (Dyneburg był w rękach Armii Polskiej, ale pod miastem stały też oddziały łotewskie wśród których był jeszcze batalion Bałachowicza; miasto zostało potem przekazane Łotwie). Dnia 24 lutego, nasza placówka w Rydze przesyła z Dźwińska raport w sprawie oddziału Bałachowicza na Łotwie (nasze siły stały na południowym brzegu Dźwiny od Połocka do Dyneburga już od lata 1919 roku - od 08 września 1919 roku na południowym przedpolu Daugavpils; dnia 03 stycznia 1920 roku zajęliśmy Dyneburg = Daugavpils, a dnia 09 stycznia 1920 idąc na północny - wschód Armia Polska dotarła do Ambeli, dnia 17 stycznia 1920 roku wyzwoliliśmy Kapini i Pusa w środkowych Inflantach Polskich - stąd dalej na północ już nie atakowaliśmy; znad rzeki Dźwiny bolszewicy wyparli nas na początku lipca 1920 roku).
marzec:
od marca 1920 organizowano w Słonimiu białoruskie oddziały płka Konopackiego i kpta Kuszeli (wg Sukiennickiego, s. 146). W Mińsku działa Białoruska Komisja Wojskowa.Wojewódzki, Raczkiewicz i L. Wasilewski prowadzą rozmowy z Białoruską Radą Najwyższą m.in. o powstaniu rządu białorusko - litewskiego w Wilnie.
III i IV. 1920
Dnia 01 marca polskie władze wyraziły zgodę na przekroczenie linii rozgraniczenia wojsk łotewskich i polskich przez grupę Bałachowicza (mialo to nastąpić w dniu następnym w Dyneburgu = Dźwińsku = Daugavpils); w Dyneburgu jest Rydza - Śmigły, który powita Bałachowicza. Dnia 02 marca 1920 roku Bałachowicz "przybył do W. P." z oddziałem wielkości batalionu. Dnia 05 marca "grupa Bałachowicza" wyjeżdża pociągiem spod Dźwińska do Brześcia. Są tu gł. żołnierze z Estonii oraz grupa złożona z byłych jeńców sowieckich; dnia 16 kwietnia "grupa Bałachowicza" osiąga gotowość bojową. W Brześciu Litewskim ma on 700 żołnierzy; od czerwca 1920 są na froncie bolszewickim, jako "sprzymierzeni". Po stronie polskiej są też Rosjanie: Boris Sawinkow, Mikołaj W. Czajkowski, Michał Iskricki. Zob.: E. Charaszkiewicz w "Niepodległość". Pisze o tym teżZbigniew Dunin - Wilczyński, "Polacy w Iraku 1942 (...)" oraz Marek Cabanowski, "Tajemnice Mandżurii - Polacy w Harbinie". Ponadto Aleksander Średnicki, "Droga do Monte Cassino".
Maj
Konflikt Bałachowicza z "białym" gen. Baboszko i gen. Głazenapem (w Brześciu). Są też konflikty z "Wydzielonym Rosyjskim Oddziałem" Borysa Sawinkowa. Borys Sawinkowur. 1879 w Warszawie, zginął 1925 w Moskwie; po marcu 1917 roku w rządzie Kiereńskiego jako minister, a od listopada 1920 do sierpnia 1924 w Rosji organizuje partyzantkę antybolszewicką; oznacza to, że wykorzystał uderzenie Bałachowicza, aby dostać się na Białoruś i stąd już nie powracał; pojmany w sierpniu 1924, w roku następnym zamordowany w Moskwie. Oficerem łącznikowym przy Bałachowiczu jest por. Zadra - Kabowski z II Oddziału. W maju 1920 pisze on w meldunku z Brześcia o partyzantce na "Pskowszczyźnie": oddział płka Mikosza k. Starej Rusy i Ługi, grupa płka Daniłowa k. Ostrowa, oddział Karpucha pod Porchowem, Sawieliewa koło Strugi Białej, a wszystkie te oddziały na linii Psków - Ługa - Stara Rusa - Wielkie Łuki. Ponadto "Zielony Dąb" powołany ok. października 1918 roku przez gen. Adamowicza z "białoruskiego Komitetu". Wydaje się, że jest to oddział na Bobrujszczyźnie.
czerwiec:
Dnia 16 kwietnia "grupa Bałachowicza" osiąga gotowość bojową. W Brześciu Litewskim ma on 700 żołnierzy; od czerwca 1920 są na froncie bolszewickim i dn. 30 czerwca przeprowadzają wypad pod Sławeczno - też dnia 01 lipca.
lipiec 1920
Ministerstwo Spraw Wojskowych generała J. Leśniewskiego wydaje rozkaz w sprawie rekrutacji jeńców rosyjskich do oddziałów Bałachowicza. Rekrutacja odbywa się w obozach jenieckich nr 5 i 10 w Kaliszu i Szczypiornie; w Szczypiornie byli Rosjanie, a w Kaliszu - Kozacy; w tym miesiącu szefem Ekspozytury Min. Spraw Wojskowych w Brześciu do spraw naboru jeńców z obozów jenieckich do "Armii Bałachowicza", zostaje por. Skwierczyński. Po nim kpt. Juliusz Urlych (wg CAW, Teki Laudańskiego, teka 232, s. 1 - 95). Do wojsk Bałachowicza oddelegowano por. Lisa - Błońskiego, był oficerem łącznikowym Naczelnego Wodza. Przybył do Łunińca, gdzie było 2.500 ludzi z tych oddziałów. Nabór prowadzono ze Strzałkowa, Wadowic, Pikulic (obozy jenieckie nr 2 i 4) oraz z Dębia i Szczypiorna (tutaj dwa obozy internowanych nr 1 i 5). Ponadto werbowano jeńców z Tucholi. Wychodzi rozkaz p.o. zastępcy Szefa Oddziału II Sztabu Min. Spraw Wojskowych, mjra dra K. Polakiewicza, w sprawie werbunku do oddziałów Bałachowicza (wydany dla Krakowa). Wspomniano tutaj o "intendenturze Bałachowicza w Lublinie".
20. 07
Do Brześcia przybywają Kozacy Orenburscy w celu połączenia się z Bałachowicżem, który cofał się przez Łuniniec - Brześć (?) - Łęcznę. Dnia 25 lipca Bałachowiczowi podporządkowano esauła Jakowlewa.
Pocz. sierpnia 1920
grupa gen. Bałachowicza wycofuje się do Łęcznej na Lubelszczyźnie i jest tutaj od 09 sierpnia 1920 roku do 16. 08. 1920; około 15 sierpnia wyszedł rozkaz ppłka Miedzińskiego w sprawie przyspieszenia rekrutacji do oddziałów Bałachowicza, które dnia 17. 08 odzyskały Włodawę. 23. 08 przeprowadzili wypad na Piszczę, a dnia 27. 08 zwyciężyli pod Perespą; w "końcu sierpnia" w Lublinie organizowała się 2-ga Dywizja Korpusu gen. Bułak - Bałachowicza. "Podstawę jej kadry stanowili nieliczni stosunkowo oficerowie armii północno - zachodniej, którzy przybyli do Polski z Estonii (...)". Ponadto wiemy, że w 1-szej dywizji Korpusu białoruskiego kadrę stanowił oddział "przyprowadzony przez gen. Bałachowicza z Estonii". Dnia 27 sierpnia podpisano umowę między B. Sawinkowem i St. Bałachowiczem. Wreszcie dnia 01 września 1920, do Korpusu Bałachowicza wyznaczono Karola Wędziagolskiego ze Sztabu Generalnego oraz Borysa Sawinkowa z Rosyjskiego Komitetu; łącznikiem ze strony polskiej był por. Ryszard Zyms - tenże Zyms jako pułkownik walczył z sowietami we wrześniu 1939 roku w Grupie "Dubno". Wędziagolski Karol - oficer polityczny 8 Armii Rosyjskiej po rewolucji lutowej 1917 roku.
sierpień:
od marca 1920 organizowano w Słonimiu białoruskie oddziały płka Konopackiego i kpta Kuszeli (wg Sukiennickiego, s. 146), a w lipcu - sierpniu przerzucono je do Łodzi, prawdopodobnie przez Grodno, gdzie dnia 18 - 19 lipca było 1.600 niewyszkolonych ochotników (tylko skąd ?); w Łodzi byli od pocz. (?) sierpnia do pocz. listopada (?) 1920 roku; w końcu listopada 1920 przeniknęli w rej. Kojdanowa linie sowieckie i współdziałając z "Zielonym Dębem" prowadzono partyzantkę pod Słuckiem. Było to wówczas, gdy Bałachowiczcofał się już na Polesiu ku polskim liniom.
16. 09
pod Pińskiem atakuje gen. Bałachowicz, który w dniu poprzednim zajął Kamień Koszyrski, a 22. 09 stoczył walki pod Derewek i Lubieszowem na Polesiu, wynikiem czego dnia 26. 09 ostatecznie zdobył Pińsk.
wrzesień
działa w lasach ihumeńskich watażka Żylin, a pod Łojewem grupa partyzancka Gałacha (na Dnieprze łupił parostatki i robił zagony aż pod Horodnię). Dalej od niego na południe był "potężny oddział atamana Czałowa".
od 30. 09
"Odrębna Armia Sprzymierzona" gen. St. Bułak - Bałachowicza przechodzi na odpoczynek w rej. Pińska i Łunińca; zmieni teraz nazwę na "Ludowa Ochotnicza Armia Sprzymierzona" gen. mjra Stanisława Bułak - Bałachowicza.
01. 10. 1920
Joffe żada (podczas rokowań pokojowych w Rydze) dla Rosji kolei z Saren do Baranowicz. Dąbski się nie zgadza; w tym czasie na froncie (30. 09 i 01. 10) wzięliśmy do niewoli ok. 25 tys. bolszewików. Rozpoczyna się bitwa o Mołodeczno i Święciany; jeńców wcielano m.in. do Korpusu Ekspedycyjnego Bułak - Bałachowicza. Joffe w Rydze zadaje stronie polskiej pytanie, czy rozejm traktować będziemy jako wstęp do pokoju. Dnia 05 października sowieci zgodzili się na granicę - linię demarkacyjną, taką jaką zażąda strona polska, pod warunkiem zmniejszenia żądań co do złota rosyjskiego.
04. 10:
Oddziały poznańskie dotarły do Nieświeża. Grupa Poleska opanowała Łuniniec; prawdopodobnie opanowaliśmy Kleck. Stołpce zajął 7 p.uł. i stąd skierował się na południowy skraj Puszczy Nalibockiej; w tym dniu, wg Szostaka, Kojdanów zajęła 2 brygada (kawalerii ?).
05. 10:
Rozmowa telef. Piłsudskiego z Rydzem - Śmigłym. Walki pod Oranami (z Litwinami do 06. 10). Docieramy do Miru. Joffe w Rydze proponuje stronie polskiej Mińsk. S. Grabskiodmawia "z furią". A. Ładoś podkreśla ten ton zachowania Grabskiego. Joffe miał pełnomocnictwo ustalenia granicy aż na rzece Berezynie, ale napisze potem, że Grabskiemu nie zależało na terytoriach. Ustalono skład dowództwa "Ludowej Ochotniczej Armii Sprzymierzonej" gen. mjra Stanisława Bułak - Bałachowicza (adiutant - rtm Grotkowski, szwadron rtm.Saradin; w 2 Dyw. Piech. Białoruskiej utworzono "miński" pułk piechoty płka Mikosza).
06. 10:
Tego dnia, nasz 7 p.uł. po całodobowym marszu przez Puszczę Nalibocką z południa na północ, wyszedł na Raków obsadzony przez sowietów (wg Józefa Szostaka, s. 72). Raków zdobywał też 10 p.uł.; 07. 10 - 7 p.uł. zajmuje nie bronione przez bolszewików Radoszkowice. Dnia 08. 10 nasze rozpoznanie dociera na odległość 16 wiorst od Mińska (wg "Lewa Wolna"). Stają chyba w rej. na wsch. od Kojdanowa - tutaj od 04. 10 oraz w rej. Rakowa - tutaj od 06. 10; gdzieś pod m. Chateżyno (?) na zachód od Mińska. Mińsk Litewski pustoszeje na kilka dni, ale potem sowieci znów wracają, a nikt nie wie dlaczego nie zajmujemy stolicy Białorusi; w tym dniu 7 p. uł. skierowano z Radoszkowic na północ, a nie na wschód. Maszerują w kierunku m. Krzywicze (zajęte dnia 13 października).
11. 10:
Wrangel proponuje Polsce porozumienie antybolszewickie. Opublikowano ten artykuł dopiero 14. 10. 1920.
12. 10:
Zawieramy wstępny traktat pokojowy z sowietami. Wchodzi w życie w nocy 18/19. 10 (planowano od świtu 18.10). Mimo tego dnia 12. 10 zdobyliśmy Słuck, Uzdę i Kojdanów (Szostak, s. 71, sugeruje, że Kojdanów zajęła 2 brygada około dnia 04 października). 2 DPLeg. zdobywa Mołodeczno, a 4 Armia zwycięża pod Kojdanowem i wychodzi na linię Słuck - Uzda - Kojdanów. Dnia 13. 10 wieść o traktacie z Rosją rozeszła się, jak zły omen po całej Polsce; w Warszawie Komitet Obrony Kresów rozpoczął ożywioną działalność w celu obalenia linii rozejmowej. Protestuje prezes Towarzystwa Kredytowego, Aleksander Marszowicz i hrabia Mohn. Zbierane są podpisy ludności białoruskiej pod petycją do Piłsudskiego.
14. 10:
Wojsko Polskie podchodzi pod Mińsk Litewski; nie wiedzą jednak, że będą musieli oddać ponownie to miasto w ręce bolszewickie; Zaremba (t. I, s. 220) podaje datę 14 października za zdobycie Mińska Litewskiego i podkreśla, że jeszcze w tym momencie rozważaliśmy ideę federacyjną "białoruską". Zajmujemy Zasław, Samochwałowicze nad rzeką Ptycz (o 22 km na południe od centrum Mińska). Walki pod Radoszkowicami, gdzie bierzemy do niewoli 500 jeńców. Ponadto zajmujemy stację Krzywicze, choć wobec naszych małych sił kawaleryjskich, sowieci wycofali się na wschód (nadeszła ponadto informacja o mającym nastąpić przerwaniu ognia, co było dezinformacją, gdyż zawieszenie broni wchodziło w życie dnia 18 października). Ukazuje się artykuł z wywiadem prasowym Wrangla, w którym nawołuje on do sojuszu z Polską.
15. 10:
"Wojska polskie po zaciętych walkach zajęły Mińsk". Jakoby byliśmy w mieście 2 tygodnie, czyli do 29 października (wg innego autora wycofaliśmy się dnia 18 października). Ja przyjmuję, że Wojsko Polskie opuściło na zawsze Mińsk Litewski między dniem 25 października, a dniem 01 listopada 1920 roku. Oskar Miłosz tego dnia oskarża "Wojsko Polskie" o pogromy w Wilnie. Dnia 15 października, Sejm zażądał od Naczelnego Dowództwa, aby do 02 listopada rozbroić oddziały Bałachowicza, bądź aby opuściły one Polskę (w dniu 02 listopada miała nastąpić wymiana dokumentów ratyfikacyjnych między Polską a Rosją radziecką). Rozkaz Nacz. Dowództwa polskiego dotyczących rozbrojenia wojsk sprzymierzonych, np. białoruskich z dniem 02 listopada (wg J. Mackiewicza, op. cit., t. II).
18. 10:
Frunze przedstawia KC ostateczny plan zniszczenia Wrangla na Krymie. Ucichły walki na naszym froncie bolszewickim. Linia demarkacyjna "biegła od Dyneburga - koło Mińska, przez Słuck - Olewsk". "Preliminaria pokojowe" z dnia 12 października mówiły, że linia frontu o świcie dnia 18 października przekształca się w linię demarkacyjną, a w przyszłości w granicę państwową. Sprzeciwili się temu: L. Wasilewski, W. Kamieniecki, J. Dąbski (w Rydze); jednak nasza delegacja obiecała oddać Mińsk, a wojska nasze miały nie posuwać się w kierunku rzeki Berezyny. Mimo tego zatrzymaliśmy "na dwa tygodnie" Mińsk (do ok. 29. 10), gdyż nastąpiło "nagłe ożywienie myśli federacyjnej" (wg Zaremby, s. 220).
W Dawidgródku stoi Pułk płka Duchopielnikowa (rosyjski biały); nie weźmie on jednak z nieznanych przyczyn udziału w walkach Bałachowicza.
01. 11:
Wojsko Polskie na Białorusi ostatecznie cofa się (ok. 29. 10 i do 01.11) na ustaloną w październiku 1920 roku w Rydze, linię demarkacyjną, bowiem dnia 02 listopada nastąpi na Łotwie, wymiana dokumentów ratyfikacyjnych między Polską a Rosją radziecką. Z Łodzi na linię frontu przybyli "ochotnicy białoruscy" płka Konopackiego i kpta Kuszeli (w marcu 1920 wSłonimiu formowali wojska białoruskie); w końcu listopada (dopiero!) i w grudniu zaatakują Słuck i wywołają tam powstanie. Do Pińska i Dawidgródka przybywa Misja Brytyjska na rozmowy z Bałachowiczem.
02 listopada:
Wymiana dokumentów ratyfikacyjnych między Polską a Rosją radziecką; prawdopodobnie 01 listopada polskie wojska cofnęły się poza linię demarkacyjną przebiegającą na Polesiu między Dawidgródkiem a Turowem na półudniowym brzegu rzeki Prypeci; tutaj też jest por. Lis - Błoński, jako łącznik Sztabu Generalnego W.P.
04 listopada
Wojska Bałachowicza dnia 04 listopada zajęły Turów skąd wyparto sowietów, na wsch. od linii demarkacyjnej (brak innych informacji). Na dzień 04 listopada datowany jest pierwszy raport rtma Prądzyńskiego. Wojska Bałachowicza składają się z Rosjan, Białorusinów, Polaków, Finów, Estończyków i grupy Łotyszów oraz pewnej liczby Szwedów i Żydów. W oddziałach bojowych jest 14.750 ludzi; kadrę 1 Dywizji stanowi oddział przyprowadzony z Estonii, a 2-giej Dywizji, oficerowie rosyjscy z Armii Judenicza z Estonii. Informacje o zgrupowaniu gen. Stanisława Bułak - Bałachowicza podaje Józef Cisek (zbiór dokumentów, wyd. przez Instytut Piłsudskiego, Nowy Jork), Pantalejman Simanski i Stanisław Lis - Błoński; główna praca o Bałachowiczu to Marka Cabanowskiego, "Generał Stanisław Bułak - Bałachowicz (...)", wyd. Warszawa 1993, ss. ok. 203. Wydanie dofinansowane przez Komitet Badań Naukowych; prawa autorskie także Muzeum Niepodległości, wydawca "MikRomax" i Muzeum Niepodległości (Warszawa, Al. Solidarności 62, tel. 27 - 96 - 435, w Pałacu Radziwiłłów).
Początek ofensywy wojsk gen. Bułak - Bałachowicza. Wyruszamy spod Turowa (pod tą datą, Łukomski w swojej książce z roku 1994, opisuje też inne wydarzenia, choć dla daty 05. 11. 1920 nie dał konkretnych wyjaśnień). Może w dniu 05. 11 nastąpiło coś w rodzaju buntu trzech "dywizji" Korpusu Ochotniczego gen. Stanisława Bułak - Bałachowicza w Dawidgródku i Turowie(Cabanowski podaje, że atak Bałachowicza nastąpił dnia 05 listopada z rejonu Turowa, z terenów "sowieckich").
06 listopada:
Tego dnia Łukomski i Polak ("Obrona (...)" z roku 1994) nie opisują (po dacie 05 listopada dają datę "09 listopada"), a jedynie piszą: "Zgromadzone wojska armii ochotniczej wyruszyły spod Turowa - już po stronie sowieckiej - do natarcia". Tekst jest tak skonstruowany, że sugeruje początek natarcia na 06 listopada 1920 roku. Cabanowski jednak wyjaśnia, że nasz atak nastąpił dnia 05 listopada. Dnia 07. 11 osiągnięto wg mnie Mosiejewicze na Polesiu (jest to interpretacja tekstu książki Łukomskiego i Polaka z roku 1994, bowiem Cabanowski podaje, że doszliśmy pod Petryków). Dn. 08. 11 podeszli pod Petryków. Stan armii białoruskiej to 20 tys. - 14.750 żołnierzy. Łukomski pisze: "W ciągu dwóch dni gen. Bałachowicz osiągnął rejon Mosiejewicze - Petryków" (s. 296).
09. 11:
Płk Pawłowski rozbija sowietów pod Romanówką na Białorusi. Płk Matwiejew zajął Skryhałow. Płk Żgun zajął Żechowicze i Kostiuchowicze. Bałachowicz zajął ponadto Kopatkowo i Mojsiejówkę. Dnia 10. 11 zajęto Chomiczki i Prudok. Zwyciężono pod Drozdami. Zajęto Mozyrz i Wielkie Zimowiszcze oraz przejściowo Kalenkowicze. Front przechodził przez Kopatkowicze, szedł rzeką Ptycz, przez Mojsiejówkę, Romanówkę, Chomiczki, Prudok, Drozdy, Mozyrz. Dnia 10. 11 w Warszawie, rosyjski Komitet Sawinkowa także podejmuje decyzję o walce z Rosją Sowiecką. 11. 11 kpt. Wojciechowski zajął Michałki (16 km na południe od Mozyrza).
12. 11:
Gen. Stanisław Bułak - Bałachowicz w Mozyrzu ogłosił niepodległość Białorusi. Mianował się "głównodowodzącym białoruskiej armii narodowej (...) na terenie całej Białorusi". Jego brat Józef został "dow. armii ochotniczej". Wydano rozkaz o "zapobieganiu dywersji komunistycznej na tyłach".
14. 11:
Pułk "miński" i "ostrowski" odebrały bolszewikom powtórnie Kalenkowicze (walki od dnia 10. 11, o 12 i 13 listopada brak danych co do charakteru walk). Płk Mikosz doszedł do Petrykowa (dn. 11. 11). Ruszył dalej na Jakimowicze i dnia 14.11 skoncentrował się w Kalenkowiczach. Dnia 15. 11 spod Kalenkowicz ruszył po linii kolejowej na północny - wschód, w kierunku Żłobina. Do dnia 17 listopada prawdopodobnie przeszedł około 40 km. Ataman "Iskra" 11. 11 zajął Lelczyce, a 14. 11 ruszył na południowy - wschód, na Owrucz (odległość 70 km). Chyba dnia 17. 11 ataman Iskra podszedł pod Owrucz (dzisiaj na Ukrainie północnej).
15. 11:
Płk Matwiejew zdobył Wielkie Awtiucewicze i Chabno (30 km na wschód od Mozyrza), a 16. 11 Makanowicze (43 km na północny - wschód od Mozyrza) i Babylew. Płk Matwiejew dnia 17.11 zajął Korystan chyba ok. 60 km na wschód od Mozyrza, na kierunku na Rzeczycę.
16. 11:
Bałachowicz powołał rząd Białoruskiej Republiki Ludowej. M.in. dr gen. Mieczysław Adamowicz, jako Prezes Rady Ministrów Białoruskiej Republiki Ludowej; w rządzie zasiedliAleksiuk (P. Aleksiuk był od października w Komisji Wojskowej Białoruskiej powołanej przez Piłsudskiego dekretem z 22. 10. 1919 roku), Ostrowski (prof. Radosław Ostrowski podczas II wojny był wraz z dr Mikołajem Szczorsa szefem Grupy "Centrum" i Prezydentem Białoruskiej Centralnej Rady od końca 1943 roku w Mińsku), płk Bielajew oraz Józef Sienkiewicz. Datowano dekret o wywłaszczeniu "wielkiej własności"; rząd Bałachowicza miał wydać przygotowane już znaczki pocztowe "Poczty Białorusi" np. na znaczku za 2 ruble jest podobizna Franciszka Skoriny 1490 - 1551 r., a na znaczku za 3 ruble "Pogoń litewska"; znaczek za 5 rubli pokazuje chłopa białoruskiego. Znaczków było osiem (wg Cabanowski, s. 113).
17. 11:
Petlura postanawia zakończyć walkę z sowietami (wg Zaremby, t. I, s. 218), którą rozpoczął mniej więcej jak Bałachowicz. Wojska ukraińskie przejdą do Czechosłowacji i Polski. Najwięcej z nich internuje się w Szczypiornie; dnia 15 maja 1921 roku w tym obozie przeprosi ich Piłsudski za zerwanie przez nas sojuszu po październiku 1920 roku. Gen.Bezruczko określił przeprosiny jako "rycerskie". W KORPUSIE Bałachowicza, płk Mikosz doszedł (po linii kolejowej na północny - wschód, w kierunku Żłobina) na odległość około 40 km od Kalenkowicz. Ataman Iskra dnia 17. 11 podszedł pod Owrucz. Płk Matwiejew zajął Korystan na kierunku na Rzeczycę. Pod Mozyrzem aktywnie występuje partyzantka "Zielonego Dębu". Drugi dzień działa Rząd niepodległej Białorusi na czele z premierem Adamowiczem. "W tym czasie obrona bolszewicka zaczęła krzepnąć i pojawiły się pierwsze symptomy spadku morale po stronie bałachowców" (dot. dni 17. 11 i 18. 11 ?). Do płka Matwiejewa dotarła (dnia 18. 11 ?) właśnie "błędna informacja o zagrożeniu przez nieprzyjaciela" jego tyłów i połączeń z Mozyrzem; nie wiadomo co się stało dnia 17. 11 w rejonie Mozyrza i Kalenkowicz, że nocą 17/18. 11 gen. St. Bułak - Bałachowicz opuścił Mozyrz (wraz z oddziałem szturmowym i uda się pod Rzeczycę). Bałachowicz jechał dnia 18 listopada pod Rzeczycę. Ciekawe, że w monografii Łukomskiego jest data 16. 11 oraz data 17. 11. 1920, ale pod tą drugą datą autor opisuje noc 17/18 i dalsze dni od 18. 11 do 25. 11. 1920; wiedza o dniu 17 listopada jest zatem złożona z fragmentów tekstu pod datami 15. 11 (o zdobyciu przez nas Korystana i dezinformacyjnej pracy bolszewików w Mozyrzu) oraz 16. 11 (o objęciu dow. nad Korpusem Ekspedycyjnym przez Józefa Bałachowicza).
Brat gen. Stanisława Bułak - Bałachowicza, Józef, obejmuje dnia 17. 11 "szefostwo nad ochotniczym korpusem ekspedycyjnym", gdyż jego brat Stanisław szykował się do wyjazdu z Mozyrza pod Rzeczycę.
17/18. 11:
Nocą gen. St. Bałachowicz opuszcza Mozyrz i udaje się do oddziałów pod Rzeczycą.
18. 11:
Tego dnia na Białorusi, płk Matwiejew ma wysunięte oddziały pod Rzeczycą, ale "w tym czasie obrona bolszewicka zaczęła krzepnąć i pojawiły się pierwsze symptomy spadku morale po stronie bałachowców". Może to stało się przyczyną wyjazdu Bałachowicza w nocy 17/18. 11 z Mozyrza pod Rzeczycę - do płka Matwiejewa dotrze "błędna informacja o zagrożeniu przez nieprzyjaciela" jego tyłów i połączeń z Mozyrzem. Bałachowicz jechał dnia 18 listopada pod Rzeczycę, a w tym samym dniu ataman Iskra (pod Owruczem) ponosi porażkę na północnej Ukrainie (dopiero 20. 11 inf. ta dotrze pod Rzeczycę do St. Bałachowicza).
19. 11
Bałachowicz pod Rzeczycą: dociera tutaj dnia 19 listopada wraz z oddziałem szturmowym i zarządza koncentrację oddziałów; dnia 20. 11 jest na pierwszej linii walk pod Rzeczycą i w tym momencie dociera do niego informacja o "katastrofie na południu" na Ukrainie.
20. 11:
Tego dnia na Białorusi, płk Matwiejew idąc w straży tylnej Korpusu, wycofał się spod Rzeczycy w kierunku Mozyrzą; cofa się samodzielnie w kierunku zachodnim. Podobnie samodzielnie cofają się grupy płka Pawłowskiego i (po 25 listopadą) sam Bałachowicz; jeszcze dnia 20. 11 Bałachowicz jest na pierwszej linii walk, wraz z oddziałami cofającymi się spod Rzeczycy na Mozyrz (pod Rzeczycą groziło nam chwilowo okrążenie). Właśnie dnia 20. 11 dociera informacja o "katastrofie na południu" na Ukrainie; wiemy, że od dnia 17 listopada ataman Iskra walczył pod Owruczem, ale przebiegu tych walk na Ukrainie północnej nie znamy. Można domyślać się, że po dniu 18 listopada miały one niekorzystny przebieg, co dotarło dopiero dnia 20. 11 do Bałachowicza dowodzącego pod Rzeczycą.
21. 11:
Rozejm z Litwą. Ostateczny protokół podpisano 29. 11. Na Białorusi zaś zorganizowano chwilową obronę Mozyrza; sowieci zajęli miasto chyba 23 listopada.
22. 11 (?):
Wydaje się, że grupa wojsk Józefa Bałachowicza opuszcza Mozyrz. Dzień potem uczyni to prawdopodobnie jego brat Stanisław i płk Matwiejew; w "Lewa Wolna" jest krótka informacja, że Bałachowicz podjął jeszcze krótką obronę Mozyrza.
23. 11 (?):
Chyba w tym dniu płk Matwiejew i gen. S. Bałachowicz opuszczają ostatecznie Mozyrz. Poszczególne oddziały Bałachowicza (z grupy walczącej 18 - 20. 11 pod Rzeczycą) jeszcze w dniach 02 - 04 grudnia przechodziły na stronę polską (koło Olszan w m. Remel, na południowym brzegu Prypeci na Polesiu). Np. dnia 04. 12 przeszła 1 Dyw. Białoruska w sile 2.100 ludzi i została internowana.
25 - 27. 11:
oddziały białoruskie (te cofające się spod Rzeczycy) zostały zaatakowane przez bolszewików, co spowodowało, że gen. Bułak - Bałachowicz od dnia 25 listopada zaczął się cofać samodzielnie. Poszczególne oddziały Bałachowicza (ze zgrupowanią, które dotarło najdalej, bo pod Rzeczycę) jeszcze w dniach 02 - 04 grudnia przechodziły na stronę polską, koło Olszan w m. Remel; od ok. 25. 11 cofa się oddzielnie dr gen. Adamowicz (Premier BRL) i dociera do polskich posterunków dnia 30 listopada.
Koniec listopada:
w końcu listopada 1920, gdy Bałachowicz cofał się już na Polesiu ku frontowi polskiemu, "pułk" płka Konopackiego i kpta Kuszela przeszedł linię frontu w rejonie Nieświeża i rozpoczął działania partyzanckie koło Słucka, nazywane "Powstaniem Słuckim" (od końca listopada, przez grudzień 1920 roku). Pomogło to partyzantom "Zielonego Dębu" pod Bobrujskiem i Mozyrzem (wg raportu rtma Prądzyńskiego z grudnia 1920 roku), których było tam pod koniec listopada 1920 roku jeszcze 500 - 1000 ludzi. "Zielony Dąb" utworzony w X. 1918 roku przez gen. dr Mieczysława Adamowicza w rej. Bobrujska, teraz na końcu listopada 1920 roku panował jeszcze nad tym całym lesistym obszarem. Dzięki akcji Konopackiego, "Zielony Dąb" mógł się przedostać w rejon Słucka (na pocz. grudnia ?) i jeszcze dalej na północ, pod Kojdanów.
26. 11:
Gł. siły Korpusu Bałachowicza przechodzą na polską stronę. Przyłączył się do nich sowiecki 424 p. strzelców we wsi Chabno. Granicę przekroczono koło Olszan na stanowiskach 18 DP; żołnierzy białoruskich rozbrajano. W tym dniu dotyczy to gros sił z 2 i 3 Dywizji oraz pułków tulskiego i putwalskiego. Przechodzi też chyba Józef Bałachowicz. Dnia 27. 11 gen. St. Bałachowicz doszedł do linii polskich w rejonie Olszan, a w nocy 27/28. 11 przechodzi front na stronę Polską. 28. 11 gen. St. Bałachowicz (rano) przejeżdża z Olszan do Dawidgródka; jego adiutanci to m.in. malarz Artur Szyk, pseudo Aleksander Szykarenko (ur. 1894, zm. w USA 1951, od 1921 mieszkał w Łodzi) oraz Tadeusz Darmont. Do dnia 28 listopada (czyli w dniach 26 - 28. 11) linie polskie przeszli żołnierze z 2 i 3 Dywizji Białoruskiej. Kolejna 1 Dyw. Białoruska, cofa się nadal, jeszcze na terytorium wroga. Po dniu 28. 11 raczej jej już bolszewicy nie atakują; przejdzie nasze linie dnia 04 grudnia 1920 roku.
30. 11
przechodzi na stronę polską, gen. premier M. Adamowicz; do tego dnia linie polskie przeszło 4.000 żołnierzy białoruskich. Prądzyński (rtm z II-ki) na pocz. grudnia pisał o planie powołania P. O. W. na Białorusi, co oznacza, że akcja "ochotników białoruskich" mogła służyć przerzuceniu na teren Sowietów agentów II-ki (od maja 1920 przy Bałachowiczu jest por. Zadra - Kabowski z II-ki, od pocz. lipca 1920 roku byli por. Skwierczyński i por. Lis - Błoński z II-ki, a od pocz. listopada 1920 był w/w rtm. Prądzyński); nie biorą udziału w wyprawie Bałachowicza rosyjscy generałowie Baboszko i Głazenap; w odróżnieniu od nich, akcje "cicho - ciemne" wykorzystał Borys Sawinkow, który dowodził "Wydzielonym Rosyjskim Oddziałem" (od listopada 1920 do sierpnia 1924 w Rosji organizuje partyzantkę antybolszewicką; pojmany w sierpniu 1924, w roku następnym zamordowany w Moskwie). Wygląda jakby Prądzyński przeszedł dnia 30 listopada do Polski wraz z gen. Adamowiczem ? Pisze o zatrzymaniu się w Mikaszewiczach po "sowieckiej stronie", uchodzącego Bałachowicza (czy chodzi tutaj o Józefa B. w dniu 26 listopada ?). Opis podaje, że jego grupa stała 5 wiorst od polskiego frontu w strefie neutralnej. Oficer ten pisze też o "Zielonych" pod Bobrujskiem i Mozyrzem. Ich stan ocenia na 500 - 1.000 ludzi, "którzy zajęli ten teren". Pisze o planie powołania P. O. W. na Białorusi.
03 grudnia 1920
Oficjalna data demobilizacji oddziałów Bałachowicza na terytorium Polski; o Bałachowiczu informacji udzielił m.in. mjr Stanisław Stankiewicz.
Początek grudnia:
partyzanci "Zielonego Dębu" w sile do 1.000 ludzi, spod Bobrujska przebili się do okolic Słucka. Dokonano tego zapewne dzięki akcji płka Konopackiego i jego "ochotniczych oddziałow białoruskich". Poszczególne oddziały Bałachowicza jeszcze w dniach 02 - 04 grudnia przechodziły na stronę polską. Gł. koło Olszan w m. Remel, na południowym brzegu Prypeci na Polesiu. Wydaje się, że dnia 02 i 03. 12 przebiła się 4 Dyw. Białoruska, bo o niej brak informacji co do daty internowania się na stronie polskiej. Np. dnia 04. 12 przeszła 1 Dyw. Białoruska w sile 2.100 ludzi i została internowana (Peremykina). Dn. 08 grudnia podczas rokowań w Rydze, sowieci wyrażają obawę, że żołnierze Bałachowicza przejdą na Litwę Srodkową do Żeligowskiego. Od ok. 15 grudnia do 23 grudnia partyzanci "Zielonego Dębu" działali pod Słuckiem, a dnia 20 grudnia zdobywamy Słuck. Częścią sił szli na północ w rejon Kojdanowa, a przeszli linię demarkacyjną dnia 28. 12. 1920 roku w okolicach Nieświeża.
12 grudnia 1920
Rozkaz II Oddziału, aby odseparować obozy internowanych dla Białorusinów od ludności.
Połowa grudnia 1920
w Pińsku mjr St. Alexandrowicz i por. Wacław Jeśmian, którzy pozostawiają informacje o losie żołnierzy białoruskich jacy jeszcze przebywali na Pińszczyźnie.
20. 12:
nasza akcja dopiero 20 grudnia doprowadza do zdobycia Słucka - na emigracji obchodzi się zdobycie Słucka, jako "Święto Bohaterów" i święto narodowe Białorusi. Wówczas też (w połowie grudnia 1920 roku), grupy żołnierzy z dawnego Korpusu Bałachowicza zdobywają na sowietach Siemieżewo (o 7 km na wsch. od linii demarkacyjnej, na szosie ku Słuckowi) i Chorestów. Równolegle w Warszawie, dnia 23 grudnia 1920 zbierają się działacze białoruscy, którzy wybrali Stanisława Bałachowicza na "Wodza Naczelnego Białorusi" - inf. z raportu płka Szt. Generalnego Stanisława Dowoyno - Sołłohuba. Relegowaliśmy jednak z Polski do Kowna, rząd białoruski (P. Łastowski, biuro w Berlinie - Ćwirkiewicz, w Paryżu - Ładnow, w Wilnie - Harewicz i Kochanowski, w Baranowiczach - Tereszczenko). Kiedy w wyniku rozejmu z października 1920 roku oddaliśmy Mińsk sowietom, również rząd białoruski musiał opuścić Polskę. Kowno udzielało gościny temu rządowi, a potem Praga czeska. K. Jezowitow będący oficjalnym przedstawicielem Białorusi w Rydze (w lutym 1918 r. przez kilka dni był komendantem Mińska), awansowany na pułkownika, w 1920 roku organizował antypolską dywersję.
koniec grudnia 1920
partyzanci spod Słucka przeszli do Polski dnia 28. 12. 1920 roku w okolicach Nieświeża, a była to grupa "Zielonego Dębu". Już w roku 1920 bolszewicy zgładzili "kilkunastu członków rodziny generała Bałachowicza (...)". Dane wg Jan F. Lewandowski, "Katolik": w powiecie brasławskim na Wileńszczyźnie zrównano z ziemią majątki Bałachowiczów. Ocalał jedynie jego brat Józef.
styczeń 1921
przewiezienie internowanych Białorusinów i Rosjan pod Częstochowę, a stąd do obozów internowanych (wg Cabanowski). M.in. w Szczypiornie pod Modlinem, w Tucholi (tu oddziały Peremykina, Dywizja Kozacka "Frołowska", Ukraińcy). "Dywizja śmierci" Bałachowicza w maju 1922 roku liczy jeszcze w Tucholi 1.500 ludzi. Tu też 1 Dyw. Peremykina - 1.238 ludzi. W obozach internowanych było w sumie "kilkadziesiąt tysięcy" ludzi. M.in. są to Aleksandrów Kujawski, Pikulice, Dąbie, Toruń, Tuchola, Strzałków, Kalisz i Szczypiorno. Sierpień 1924 r. ostateczna likwidacja obozów dla internowanych. Najwięcej "bałachowców" zatrudniono w lasach koło Białowieży i Hajnówki. M.in. 1.000 ludzi w Puszczy. Po udzieleniu Białorusi szerokiej autonomii w ramach Sowietów w połowie lat 20 - tych zeszłego wieku wrócili tam: prorosyjscy Badunow, Ćwikiewicz, Łastowski i Mamońko (eserzy, może też Sereda), ale też propolscy Lesik, Rak Michajłowski, Smolicz i Taraszkiewicz. Przyjechał tutaj też Sylwester Wojewódzki (przyjaciel Taraszkiewicza). Kreczeuski i Zacharko zabrali sztandar Białoruskiej Rep. Ludowej chyba gdzieś na Zachód. W 1920 r. posłami na polski Sejm byli białoruscy działacze Dworczanin i Hauryluk (w 1933 zamordowani w sowietach). We wrześniu 1939 r. generał Stanislaw Bulak Balachowicz zorganizował oddział, który liczyl 2000 żołnierzy, w tym dwa szwadrony kawalerii; sam general dowodzil oddzialem wywiadowczym, ktory rozpoznawal okolice Warszawy, walczac pod Otwockiem i Wołominem; Balachowicz przebil sie az pod Kock i pod Kockiem walczyl z nieznanym przeciwnikiem. Do Warszawy generał powrocil juz po jej kapitulacji i utworzył Narodową Armię Ochotniczą.
COPYRIGHT BY
BOGDAN KONSTANTYNOWICZ
on November 25th, 2008 / 03rd August 2010
This all paper is sold subject to the condition that it shall not, by way of trade or otherwise, be lent, re-sold, hired out, or otherwise circulated without the publisher’s prior consent in any form of binding or cover other than that in which it is published and without a similar condition including this condition being imposed on the subsequent purchaser.
All rights reserved. No part of all this work covered by copyright hereon may be reproduced and/or translated in any form or by any means - graphic, electronic, or mechanical - including photocopying, recording, taping, or storage in an information retrieval system, without the prior written permission of the copyright owner - Bogdan Konstantynowicz.
++++++++++++++++++++++++
