Węgry podczas ii wojny światowej
Wstęp
Węgry straciły po I wojnie światowej 2/3 swych terytoriów. Po zajęciu Austrii III Rzesza była silnym sąsiadem Węgier. Hitler widział w Węgrach sojuszników. Hitler spotkał się z prezydentem Węgier podczas wodowania niemieckiego pancernika "Prinz Eugen" w Kolonii. Hitler miał podczas poufnej rozmowy wyjawić plany wobec Czechosłowacji. Węgry miały sprowokować Czechów do starcia zbrojnego wtedy Niemcy przyjdą im z pomocą. Horthy odrzucił tę awanturniczą propozycję ponieważ do tej pory prowadził politykę rewizji granic metodami pokojowymi. Postanowienia pierwszego arbitrażu wiedeńskiego przyznały Węgrom część terytorium Słowacji. Polityka zagraniczna Węgier zdawała się być skuteczna. Przyłączenie reszty Rusi Zakarpackiej nastąpiło w marcu 1939 roku. Rząd węgierski z dwóch powodów zdecydował się na zerwanie z dotychczasową polityką pokojowej rewizji granic. Łatwe uzyskanie zdobyczy terytorialnych, ziem należących przed I wojną światową i traktatem w Trianon do państwa węgierskiego, było zbyt kuszącą propozycją, aby można było się jej oprzeć. Węgry zyskały by wymarzoną granicę z Polską. Oś Warszawa-Budapeszt- Belgrad- Rzym miała być przeciwwagą dla osi Rzym-Berlin.
Aby zając Ruś Zakarpacką Węgrzy zmobilizowali armię w sile dwóch brygad kawalerii i kilku batalionów kolaży (była to piechota poruszająca się na rowerach). Atak rozpoczął się 15 marca rano. Po krótkich walkach milicja ukraińska i gwardia siczowa zostały rozbite. 16 marca nastąpiło symboliczne spotkanie generała Mieczysława Boruty- Spiechowicza z węgierskim pułkownikiem Bolsdym. Operacje podkarpackie nie zakończyły się wraz z zajęciem Rusi. Sztab Generalny, aby ubezpieczyć od zachodu nowe nabytki terytorialne, rozpoczął akcję zmierzającą do zajęcia doliny Ungu z drogą i linią kolejową. 23 marca Węgrzy wkroczyli na te tereny, przełamując słaby opór formującej się dopiero armii Słowackiej. Słowacy nie przestraszyli się przewagi liczebnej Węgrów, wręcz przeciwnie odpowiedzieli na to uderzeniem . Z lotniska w Spiskiej Nowej Wsi wystartowały słowackie bombowce, które miały zaatakować Unguar i Nagybereznę. Węgrzy nie pozostali bierni i uderzyli z powietrza na słowackie lotniska. Do załagodzenia konfliktu musieli wtrącić się Niemcy pod ich wpływem obie strony usiadły do rokowań. 4 kwietnia podpisano układ na mocy, którego Węgrzy zatrzymali zdobyte tereny.
W pierwszych latach wojny rząd węgierski pod przywództwem Pala Telekiego dalej lawirował pomiędzy aliantami zachodnimi a Niemcami. 20 listopada 1940 roku Węgry przystąpiły do paktu trzech. Sytuacja na Bałkanach przyciągała od dawna uwagę rządu Telekiego. W razie wybuch jakiegokolwiek konfliktu Węgry zostały by wciągnięte w wir wojny. Teleki za wszelką cenę nie chciał do tego dopuścić.
Wojska węgierskie na froncie wschodnim:
Na początku czerwca 1941 roku Wehrmacht zakończył przygotowania do wojny z ZSRR. Niemcy obawiali się, że Armia Czerwona może przedostać się przez przełęcze w Karpatach i zaatakuje oddziały Wehrmachtu od tyłu co spowodowało by niechybną porażkę i klęskę armii niemieckiej. Do obrony tych przełęczy zmobilizowano VIII korpus węgierski. 22 czerwca 1941 roku wojska niemieckie przekroczyły granice ZSRRwcielając tym samym w życie plan „Barbarossa”. 23 czerwca Węgry zerwały stosunki dyplomatyczne ze Związkiem Radzieckim, mimo iż nikt ich do tego nie zmuszał. Nie w pełni zadowolony był tylko Henryk Werth szef Sztabu Generalnego Królewskiej Armii Węgierskiej, który chciał wypowiedzieć wojnę i brać w niej czynny udział. 25 czerwca Rumunia wypowiedziała ZSRR wojnę, jej wojska stały w gotowości nad Prutem. Pozostali sąsiedzi także chcieli wysłać swoich ochotników na front. 27 czerwca Węgry wypowiadają wojnę Związkowi Radzieckiemu. Pretekstem do tego było zbombardowanie Koszyc przez nieznane samoloty. Tak do końca nie wiadomo czy była to pomyłka radzieckiego pilota czy Słowacka zemsta, czy może prowokacja. 30 czerwca została utworzona Grupa Karpacka złożona z 8 brygady strzelców górskich, 1 brygady górskiej i korpusu szybkiego(1 brygada kawalerii, 1 i 2 brygady zmotoryzowane). Całością dowodził generał Ferenc Szombathelyi. Grupa Karpacka przekroczyła Przełęcz Tatarską, zajęła Kołonję i dotarła do Dniestru trwało to tydzień. Sąsiadami Grupy Karpackiej była na północy 17 armia niemiecka, a na południu 11 armia niemiecka. Ta operacja ukazała słabość i nieprzygotowanie logistyczne Węgier. Brakowało środków transportowych aby je zaspokoić rząd węgierski posunął się do tego, że rekwirował pojazdy cywilne na rzecz wojska. Niemcy postanowili użyć do dalszych działań jedynie korpusu szybkiego w składzie 160 pojazdów pancernych(ponad połowę stanowiły włoskie tankietki) pozostała część korpusu to kawaleria oraz lekkie czołgi węgierskie i samochody pancerne. Od 32 lipca korpus ten podlegał 17 armii niemieckiej. Brał udział w walkach o Umanie. Węgierski Korpus Pancerny został wycofany z frontu 6 lipca z powodu dużych strat, stracił 80% lekkich czołgów Toldi I, wszystkie włoskie tankietki, 90% samochodów pancernych Saba, 30% samolotów i 28% armat. Ponad to zginęło 208 oficerów i 4316 podoficerów i szeregowców. Pod koniec 1941 roku Węgry wycofały z frontu prawie wszystkie swoje jednostki pozostawiając jednak tyłowe oddziały okupacyjne. Wielka Brytania przekazała Węgrom ultimatum. W jego rezultacie 7 grudnia 1941 roku oba kraje znalazły się w stanie wojny. 11 grudnia pod naciskiem Joachima von Ribbentropa Węgry zerwały stosunki z USA i 12 grudnia wypowiedziały im wojnę.
Wczesną wiosną 1942 roku Węgry na froncie wschodnim miały tylko dwie Grupy Okupacyjne- „Wschód” oraz „Zachód”. Po długotrwałych negocjacjach ustalono, że Węgry wyślą na front dziewięć lekkich dywizji piechoty oraz dywizje pancerną. 2 armia węgierska dotarła na front wschodni 11 kwietnia 1942 roku. Przed 2 armią postawiono zadanie zajęcia i ubezpieczenia 200- kilometrowego odcinka od brzegu Donu do Woroneża Węgry musieli zlikwidować radzieckie przyczółki utworzone w zakolach Donu. 2 armii udało się zdobyć tylko jeden przyczółek pozostawiając Rosjanom dwa kolejne z których wyszło druzgoczące uderzenie na wojska niemieckie. W styczniu 1943 roku 2 armię Węgierska dosięgło uderzenie Frontu Woroneskiego (znane jako operacja goisko- rossoszańska). Ocalała tylko dywizja pancerna. Straty 2 armii Węgierskiej wynosiły w broni ciężkiej prawie 100%!!. Z resztek 2 armii zorganizowano Korpus Okupacyjny. Po klęsce nad Donem dowództwo węgierskie zreorganizowało strukturę armii. Dwupałkowe dywizje lekkie zastąpiono trzypałkowymi. Rozbudowano do batalionu pododdział saperów, przeciwpancerny i rozpoznawczy.
Na początku 1944 roku front zbliżał się do Karpat co zmusiło Węgrów do stworzenia trzech linii obronnych: Hunyadiego, Szanta Laszko i Arpada. Miała ich bronić świeżo zmobilizowana 1 armia pod dowództwem Istvana Nadyego. 1 armia składała się z: 16 i 24 dywizji piechoty oraz 1 i 2 brygady górskiej. Tak na prawdę Węgrzy sądzili, że Rosjanie ominą tą przeszkodę, że skoncentrują swoją uwagę na wyzwalaniu Rumunii i Polski. 13 lipca wojska radzieckie rozpoczęły natarcie na odcinku Brody-Tarnopol w kierunku Lwowa. Z początkiem sierpnia rozpoczęto mobilizację III korpusu. Dużym sukcesem wojsk węgierskich było natarcie na miasta Arad- Lippa wykonane przez IV Korpus Węgierski. Węgry zmusili tym samym Rosjan do wycofania się z Aradu. Sukces ten sprawił, że powołano do życia 3 armię. 22 września wojska Rumuńskie i Radzieckie odbiły Arad.
W drugiej połowie 1943 roku Węgry rozpoczęły tajne negocjacje z aliantami zachodnimi. W rezultacie tych negocjacji Węgrzy mieli zmniejszyć pomoc gospodarczą i wojskową dla Niemiec, wycofać swoje wojska z ZSRR i gdy alianci dotrą do ich granic rozpocząć walkę z Niemcami. 9 września 1943 roku weszło w życie porozumienie teoretyczne. Jednak Hitler szybko dowiedział się o tajnych negocjacjach. Wezwał do siebie regenta Horthy’ego, który obawiał się, że z momentem przyjazdu do Berlina z Węgrami stanie się to samo co z Austrią i dużo się nie pomylił. Gdy przybył do Hitlera ten wydał rozkaz okupacji Węgier. 19 marca 1944 roku wojska niemieckie wkroczyły do Węgier. Węgrzy nie stawiali jednak oporu oczekując na rozkaz regenta, który jednak nie dotarł. Regent w tym czasie prowadził bezowocne negocjacje z Hitlerem i nie wiedział nie o wydarzeniach w swoim kraju. Hitler specjalnie przeciągał rozmowy dając tym samym czas swojej armii do zajęcia Węgier. Horthy w końcu wrócił do kraju zachowując tytuł regenta jednak jego armia musiała pozostać na froncie i wspierać wojska niemieckie. Po przejęciu Węgier Gestapo podporządkowało sobie wszystkie urzędy, służby cywilne i mundurowe. Niemcy rozpoczęli eksterminację Żydów, polskich uchodźców i członków ugrupowań komunistycznych. 1 września Horthy’emu udało się obalić rząd marionetkowy, a na jego miejsce powołać zaufanego premiera G. Lakatos’a. W tym czasie generał Lasar opracował plan uwolnienia Węgier z pod niemieckiej okupacji. 28 września 1944 roku wysłano delegację do Moskwy, która miała uzgodnić warunki kapitulacji (Węgry miały pozostać państwem niezależnym i niepodległym, będą musiały oddać wszystkie uzyskane ziemie po 1937 roku). 15 października 1944 roku regent Horthy wygłosił orędzie do narodu. Wezwał rodaków do zerwania wszelkich stosunków z Niemcami oraz do stawienia im oporu. Jednak nie udało się Węgrom wyswobodzić swojego kraju. Regent został aresztowany władze po nim objął przywódca narodowych socjalistów Szalas. Na wyzwolenie Węgrzy musieli czekać do nadejścia Armii Czerwonej, która toczyła walki na Węgrzech w ramach kilku operacji: debreceńskiej, budapeszteńskiej, balatońskiej i wiedeńskiej. W wyniku pierwszej z nich zdobyta została wschodnia i częściowo centralna część Węgier. Dwie ostatnie pozwoliły zająć zachodnią część terytorium Węgier i ostatecznie zakończyć walki na Węgrzech. Najważniejszą z nich była operacja Budapeszteńska. Podzielić ją można na kilka faz. Pierwsza trwała od 29 października do 4 listopada 1944 roku i próbą zdobycia Budapesztu z marszu, przez korpusy zmechanizowane. Drugi etap trwał do 20 grudnia było to okrążanie wojsk niemieckich i węgierskich. Trzeci etap trwał od 20 do 26 grudnia. I ostatecznie zamknięto wojska niemieckie i węgierskie znajdujące się w Budapeszcie w kotle. Ostatnia faza operacji był to bezpośredni szturm na miasto. Operacja budapeszteńska Armii Czerwonej oraz szturm na samo miasto była jednym z najkrwawszych epizodów podczas II wojny światowej. Walki na całym froncie południowym często uważane są za drugorzędne. Kiedy front Polski od jesieni 1944 roku zatrzymał się to właśnie walki na Węgrzech wchodziły w okres kulminacyjny. Dzięki poświęceniu żołnierzy ginących w Budapeszcie, dowództwo niemieckie, po przerzuceniu odwodów, kilkukrotnie przejmowali inicjatywę. Bitwy o Budapeszt i pod Budapesztem nie odmieniły jednak losów II wojny, można zaryzykować stwierdzenie, że nawet jej nie przedłużyły.
Węgry zostały definitywnie oswobodzone 4 kwietnia 1945 roku choć w niektórych miejscach walki trwały aż do 5 kwietnia 1945 roku.
